«ΟΤΑΝ Ο ΡΗΓΑΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ MOZART»
Του Γ. Σολδάτου
Από τη θεατρική ομάδα «Θεατρίνων Θεατές»
Σκηνοθεσία: Γ. Λιβανός
Ελεύθεροι στοχασμοί υφαίνονται πάνω σε μια μικρή νυχτερινή μουσική, χαράσσοντας καλέσματα ανεξαρτησίας, ειρήνης και κάλλους πάνω σε παρτιτούρες. Η ελληνική πίστη και ο δυτικός κλασικισμός ερωτοτροπούν, ενώνοντας ορίζοντες στην ανατολή ενός νέου οράματος.
Αναμφισβήτητα, η ιστορία συνιστά ζωντανό αποτύπωμα της πορείας της ανθρωπότητας πάνω στις χιλιετίες και στους αιώνες· θέατρο ζωής, θανάτου, ωσμώσεων, εγκλημάτων, θηριωδιών αλλά και επιτευγμάτων απαράμιλλου πολιτισμικού θαύματος, η ιστορία κυλάει στις φλέβες μας, συνομιλεί μαζί μας, σαν ένας χρησμός που ούτε λέγει, ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει.
Αναπόσπαστο και σπουδαίο κομμάτι του ιστορικού γίγνεσθαι συνιστά ο ελληνικός κόσμος που χάρισε διαχρονικά στην ιστορία ανεξάντλητες πηγές ηρωισμού, ιστορικών θαυμάτων αλλά και ζοφερών τραυμάτων. Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα διακόσια χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης η θεατρική ομάδα «Θεατρίνων Θεατές» του Γιώργου Λιβανού, με την Υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής και του ΟΠΑΝΔΑ (Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων), παρουσίασε το έργο «Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ» του Γ. Σολδάτου σε σκηνοθεσία Γ. Λιβανού.
Η παράσταση σηματοδότησε με φως το τέλος μιας μακράς περιόδου πολιτισμικής παύσης, η οποία, ως φαίνεται για θεατράνθρωπους όπως ο Γ. Λιβανός, λειτούργησε δημιουργικά, ως χρόνος σμίλευσης εικόνων, ιδεών, επικοινωνίας σημασιών και νοημάτων· λάμψεις, οδύνες και στοχασμοί μεγάλων ανδρών περιπλέκονται σε ένα μυστηριακό, χωροχρονικό υφάδι πολιτισμικών συγκερασμών, γεννώντας μια ολιστική απεικόνιση των ανθρώπινων οραμάτων περί ελευθερίας, ειρήνης και ανεξαρτησίας.
Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ! Ήταν μια μέρα άυλη, γεμάτη μνήμες ονείρων και παλαιών καιρών που βάφτισε το πέρασμά τους με απαντοχές καινών καιρών· δύο προσωπικότητες κυριαρχούν σε έναν κόσμο διαχρονικό, ο οποίος δεν περιορίζεται από χωρικά και πολιτισμικά σύνορα, καθώς συντάσσεται γύρω από ένα κοινό, πανανθρώπινο αξιακό πρότυπο.
Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ! Ο Ρήγας Βελεστινλής – έτσι υπέγραφε πάντοτε – γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο, περιοχή τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και υπήρξε συγγραφέας, στοχαστής, εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης· θεωρείται αντιπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και είναι συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του Θούριου, ενός «Παμβαλκανικού Εμβατηρίου» κατά τον Ι. Κορδάτο, και συντάκτης της Χάρτας της Ελλάδος, ή αλλιώς Χάρτας του Ρήγα, εμπνευσμένης από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τις επαναστατικές ιδέες που συνταράσσουν την Ευρώπη προκαλώντας οργή στα ευρωπαϊκά ανακτοβούλια.
Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ! Ο αγαπημένος Wofgang Amadeus Mozart, γεννήθηκε έναν χρόνο πριν τον Ρήγα, στο Salzburg της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους και νυν Αυστρίας. Το έργο του σηματοδότησε τις απαρχές του κλασικισμού και εμπλούτισε τη μουσική με έργα μοναδικής τεχνοτροπίας, έμπνευσης και δημιουργίας. Προσωπικότητα ιδιαίτερη με χαρισματικό μουσικό πνεύμα που αναζητούσε εκφραστική ελευθερία, o “Wolfi” συνέθετε λες και του υπαγόρευε ο ίδιος ο Θεός.
Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ έλαμψε στον ουρανό μια συναστρία. Αρχικά τους ενώνει το γεγονός ότι γεννιούνται σε περιβάλλον κραταιών αυτοκρατοριών· άλλωστε κατά τον 18ο αι. κυοφορείται ακόμη η ορμή που θα ανοίξει τους ορίζοντες του εθνισμού και των γεγονότων του 19ου αι., του πιο πλούσιου σε ιστορικά γεγονότα αιώνα της παγκόσμιας ιστορίας.
Παράλληλα, ο Ρήγας και ο Μozart συνιστούν δύο μύθους, με έντονο το στοιχείο του «λαϊκού», οικείου καλύτερα, ήρωα, στον βαθμό που ο πρώτος θρέφει τις δάφνες ενός διευρυμένου πολιτειακού οράματος, ενώ ο δεύτερος μέσα από την περιπλοκότητα των συνθέσεών του έχει το χάρισμα να κεντά δαντελωτές μελωδίες, απλές και ευκολομνημόνευτες.
Κυριότερο μέρος της δράσης του Ρήγα, εντάσσεται σε ένα χρονικό πλαίσιο που συνιστά ορόσημο ακροβατώντας στις επιταγές του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και της «Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη», απότοκο της Γαλλικής Επανάστασης – αν και ο Mozart λόγω του πρόωρου θανάτου του (1791) δεν πρόλαβε να δει την εφαρμογή των αρχών αυτών στο πολιτικό γίγνεσθαι της εποχής του. Άλλωστε ο Ρήγας επισκέφθηκε τη Βιέννη το 1790, έναν χρόνο πριν τον θάνατο του Mozart, ξεκινώντας το στρατηγικό έργο του.
Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ στη μαγική χωροχρονική νεφέλη δεν ήταν μόνοι! Πλήθος αγαπημένων ηρώων ξεπρόβαλλε από τα ιστορικά μονοπάτια κι εμπλούτισε τη συναστρία με νικηφόρα όνειρα, πάθος για ελευθερία και ελπίδες νέας ζωής˙ η σκηνή γέμισε πρόσωπα χιλιοτραγουδισμένα, ντυμένα με πολύχρωμους χιτώνες και εντυπωσιακά κοστούμια, κάτοπτρα μιας μνήμης ασυνείδητης και οικείας, παντρεύοντας Ελλάδα και δύση σε έναν κοινό παλμό.
Όταν ο Ρήγας συνάντησε τον Μότσαρτ κατέστη πλέον συνειδητή η βαθιά και ορμέμφυτη τάση, φύση ενδεχομένως, του ελληνισμού που αντικρίζει στη φωτισμένη Εσπερία ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού του και της ταυτότητάς του˙ ελληνισμός και δύση συνυφαίνονται πολιτισμικά, δημιουργώντας μια φρυκτωρία αέναης επικοινωνίας σημασιών και νοημάτων.
Το πολιτισμικό αυτό αμάγλαμα αντιλήφθηκε με τη βαθιά ενσυναίσθηση που τον χαρακτηρίζει, ο Γ. Σολδάτος˙ όπως έχει δείξει και στο παρελθόν με τις ποικίλες συγγραφικές συναντήσεις του, ο συγγραφέας προβάλλει μια διαυγή προοπτική διαχρονικών αξιών και νοημάτων μέσα από τη δημιουργία ενός μεταφυσικού κόσμου που συνάπτει πολιτισμικές συνομιλίες ακατάπαυστα και δημιουργικά, αξιοποιώντας έναν λόγο ακριβή, συμβολικό με συναισθηματική ωριμότητα και σαφήνεια.
Η σκηνοθετική οπτική του Γ. Λιβανού δεν αποτελεί έκπληξη για όσους γνωρίζουν το πολυπρισματικό έργο του, το οποίο διέπει σεβασμός του αντικειμένου, εντιμότητα απέναντι στη θεατρική πράξη και οραματισμός˙ πρωτοπόρος του Γραμμικού Συμβολισμού στην Ελλάδα αναλαμβάνει το θεατρικό κείμενο του Γ. Σολδάτου και το εικονοποιεί αριστοτεχνικά, άλλοτε σε μορφή ορατορίου άλλοτε σε musical vaudeville, προσδίδοντας σε κάθε σκηνική ενότητα δύναμη, λυρισμό, ισορροπία και ποιητικότητα, φωτίζοντας κάθε νοηματική και συναισθηματική απόχρωση. Το σκηνοθετικό έργο του ενοποιεί τις ξεχωριστές ιστορίες των ηρώων του με ευφυΐα, άψογο ρυθμό και διαυγή κινησιολογία, υπερβαίνοντας με μαεστρία τις δυσκολίες ενός πολυπρόσωπου και απαιτητικού έργου.
Τη σκηνοθετική οπτική τίμησε το σύνολο του θιάσου˙ κατ΄αρχάς ο ίδιος ο σκηνοθέτης που ανέλαβε τον «δύσκολο» ρόλο του Mozart, υλοποιώντας συμβολικά τον πολιτισμικό συγκερασμό Ελληνικού στοιχείου και Δύσης με ευγένεια, μεγαλοπρέπεια και αυτεπίγνωση. Παράλληλα, εντυπωσιάζει ως Σολωμός καθώς συνομιλεί και στοχάζεται με τον εαυτό του και την Ελλάδα δημιουργώντας ιδέες και ύμνους.
Οι κυρίες του θιάσου, μεγάλες ηρωΐδες μιας μεγάλης Ιστορίας, άλλοτε ευγενείς, λυρικές και κομψές, άλλοτε γυναίκες-σύμβολα (Ιστορία, Ελλάδα), μοιραίες, με σπαρτιάτικη φωνή, αρχοντιά και αποφασιστικό βλέμμα ενέπνεαν συγκίνηση, τρυφερότητα, ενώ κινούνταν άνετα και με δεξιότητα ανάμεσα από τις συμπληγάδες των διπλών ρόλων· η αριστοκρατική Κ. Ιμπροχώρη ως Ελλάδα και Δ. Κανάρη, η προσφυής Π. Οικονομοπούλου ως Ιστορία, η ηρωϊκή Έφη Βενιανάκη, η γενναία Ιουλία Φάλια και η μεγάλη Ο. Πρωοτονοταρίου που ομόρφυνε ακόμη περισσότερο τη δροσιά της Ρεματιάς με τη ζεστή μελωδική φωνή της.
Οι κύριοι του θιάσου, μοναδικοί στις ερμηνείες τους και έμπειροι στις εναλλαγές ρόλων, με τον Α. Ζαχαριάδη να ερμηνεύει σαγηνευτικά με περισσή αρχοντιά και ηρωισμό τον Διάκο και τον Νικηταρά, τον Μ. Χατζηγεωργίου να πλάθει με άνεση και υποκριτική αλήθεια τον Ανδρούτσο και τον μεγαλοπρεπή Κ. Καραγιώργη ως Ρ. Φεραίο να φέρνει στη σκηνή με ειλικρίνεια, σθένος και διαπρύσιο βλέμμα τους παλμούς του Ρήγα, συνομιλώντας με τη δύση, σμιλεύοντας νέους ορίζοντες.
Εξαιρετική και σπουδαία η συμβολή της Ν. Γκουντούμη που συνόδευε ζωντανά στο πιάνο την παράσταση, σχολιάζοντας τις σκηνές και παντρεύοντας ελληνική παραδοσιακή και κλασική μουσική με τον Ν. Αβαγιανό να ερμηνεύει με συγκίνηση δημοτικά τραγούδια. Τέλος, η σοπράνο Σ. Μπεράτη προκάλεσε ρίγη γλυκιάς συγκίνησης με την απαιτητική άρια που ερμήνευσε, χαρίζοντας αύρα δέους, λυρισμού και καταλαγής.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Δ. Βολίδη δένουν όλη την παράσταση σε ένα ενιαίο σύνολο λειτουργώντας αφαιρετικά και συμβολικά, ενώ η χορογραφία του Σ. Πάτροκλου συνδυάζει ρόλους, κινήσεις και ιστορίες σε ένα αρμονικό όλον.
Το εντυπωσιακό finale του έργου, χαρακτηριστικό στο σκηνοθετικό έργο του Γ. Λιβανού, λειτουργεί συνεκτικά, ενοποιώντας ιστορίες, πάθη και τραύματα σε ζωντανό λόγο μιας φωνής πανανθρώπινης και υπερβατικής. Ελλάδα και Δύση ζουν μαζί, αναπνέουν η μια μέσα από την άλλη, όσο ο θρήνος της Δήμητρας για τη χαμένη Περσεφόνη και η αναζήτηση εκδίκησης πνέουν στην άρια “Der Hölle Rache” από την όπερα “Die Zauberflöte” (Ο Μαγικός Αυλός) του μεγάλου Mozart.
Μικρές και μεγάλες ιστορίες και επαναστάσεις μπλέκονται άλλοτε τραγικά, άλλοτε μοιραία, συνθέτοντας ελεύθερους συλλογισμούς και requiem για χαμένους ήρωες, λαχταρώντας μέρες φωτεινές και ένδοξες. Οι Έλληνες, αιώνες τώρα, χαράσσουν ιστορία πάνω στην ιστορία· τραύματα και θαύματα γίνονται ένα μέσα σε ανέμους και πελάγη ελευθερίας και πίστης, καθώς εμείς, στην άκρη ενός ατέρμονου καιρού ερωτευόμαστε το βλέμμα του ήλιου.
Ὅπου καὶ νὰ ταξιδέψω ἡ Ἑλλάδα μὲ πληγώνει
παραπετάσματα βουνῶν ἀρχιπέλαγα γυμνοὶ γρανίτες…
τὸ καράβι ποὺ ταξιδεύει τὸ λένε ΑΓΩΝΙΑ 937. (Γ. Σεφέρης, 1936)
Πεντέλη, 10-10-2021
