Φορτουνάτος, «τό Ριζικό κι ὁ Ἒρωτας ἐσμίξασιν ἀμάδι

καί συνουρίζονται κι οἱ δυό καθημερνό στόν Ἅδη

μά μέ κρατοῠ παντοτινά, νά κρίνου τό κορμί μου,

τό λογισμό μου, την καρδιά, τό νοῠ καί τήν ψυχή μου»

            Ένα όμορφο γεναριάτικο πρωινό, με έναν ήλιο άρχοντα (24 Ιανουαρίου 2019), βρεθήκαμε στη φιλόξενη σκηνή του θεάτρου Broadway, ενός θεάτρου γεμάτου μνήμες και μυρωδιές από παραστάσεις ενός άλλου καιρού. Αυτός ο άλλος καιρός ήταν που ζωντάνεψε και μας παρέσυρε σε άλλους κόσμους, κάπου εκεί στην Κρήτη του 17^ου αιώνα, λίγο πριν η αγαπημένη Κάντια παραδοθεί στον δικό της θρήνο.

Ήδη από τα τέλη του 13^ου αι. η βενετοκρατούμενη Κρήτη ερωτοτροπεί ηδονικά με τον δυτικό κόσμο· συνιστά κέντρο της βενετικής ηγεσίας και της ρωμαιοκαθολικής ιεραρχίας, ενώ συνδυάζει την ελληνική ανατολή με έναν πληθυσμό αστικό. Φαίνεται πώς, μέσα σε αυτό το πλαίσιο η Κρήτη δέχεται – και αφομοιώνει δημιουργικά και όχι μιμητικά – επιδράσεις από τη Δύση, την ίδια στιγμή ωστόσο που αρνείται να αποποιηθεί τον έρωτά της για τα ντόπια δημιουργήματά της, το μοιρολόι, τους χορούς, τα τραγούδια.

Ο Φορτουνάτος του Μάρκου Αντώνιου Φώσκολου ανήκει στη λεγόμενη «περίοδο της ακμής» – σε αντιδιαστολή με την «περίοδο προετοιμασίας» –  τον λεγόμενο «χρυσό αιώνα της νεοελληνικής λογοτεχνίας» κατά τον Μ. Μανούσακα. Ο Φορτουνάτος είναι τέκνο της Κρητικής Αναγέννησης, της αναγεννησιακής λογοτεχνίας της Κρήτης, όπου η τοπική διάλεκτος καθίσταται γλωσσικό όχημα έργων απαράμιλλης λογοτεχνικής αξίας, την ίδια στιγμή που εναγκαλίζεται με τη μητρική της παράδοση, γραπτή αλλά και προφορική, ο λώρος της οποίας βρίσκεται στο Βυζάντιο.

Εξαίρετα σημαντικό είναι το γεγονός ότι η πλειονότητα των έργων αυτής της περιόδου (1453-1669) ανήκουν στο θεατρικό είδος, γεγονός ιδιαίτερης σημασίας, από τη στιγμή που κατά την περίοδο της Αναγέννησης γεννήθηκαν/αναγεννήθηκαν οι προϋποθέσεις που χάρισαν στο θέατρο τον προεξάρχοντα ρόλο του· στο πλαίσιο αυτό, η Κρήτη, το κρητικό θέατρο ερωτεύεται την ατομικότητα, αποτινάζει τη στείρα δογματικότητα και συναντά ένα κοινό, το οποίο γοητεύει, σαγηνεύει και μαγεύει. Στην ουσία η Κρήτη ενσωματώνει ένα κράμα νέας δυτικής πνοής και  ελληνικής πολιτισμικής παράδοσης σε ένα γλωσσικό πλαίσιο της ομιλούμενης κρητικής διαλέκτου, καθαρής, κομψής, έντεχνα οικείας και αγαπημένης.

Ο έμμετρος Φορτουνάτος είναι γραμμένος γύρω στα 1655 στο Κάστρο, από τον καθολικό Μ.Α. Φώσκολο, την περίοδο της πολιορκίας από τους Οθωμανούς. Είναι η τρίτη σωζόμενη κρητική κωμωδία μαζί με τον Κατζούρμπο του Χορτάτση και τον Στάθη που, επίσης, αποδίδεται  στον Χορτάτση. Ο Φορτουνάτος, γραμμένος σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο  – όπως και οι άλλες δύο κωμωδίες –  περιλαμβάνει, μια έμμετρη επιστολή γραμμένη από την Τύχη, ακολουθεί τη συμβατική νεοκλασική πρακτική της πεντάπρακτης δομής, διαθέτει τέσσερα ιντερμέδια – με θέμα τον Τρωϊκό Πόλεμο, προφητεία ίσως της πτώσης του Χάνδακα –  και δράση που, θα έλεγε κανείς, μετουσιώνει τις αρχές του κλασικού θεάτρου του 17^ου αιώνα, ήτοι unité de temps, de lieu, d’ action, ή κοινώς, την  – αριστοτελικής προέλευσης – ενότητα χρόνου, χώρου, δράσης.

Πράγματι, μέσα σε μια ηλιόλουστη μέρα, ο νεαρός Φορτουνάτος, ερωτευμένος με την Πετρονέλα κατορθώνει όχι μόνο να πάρει την έγκριση της μητέρας της για να την παντρευτεί αλλά και να ξαναβρεί μετά από χρόνια τον αγαπημένο του πατέρα, τον γιατρό Λούρο, που χρόνια πάσχιζε να βρει το χαμένο παιδί του, ενώ μέσω της προξενήτρας επιθυμούσε διακαώς να νυμφευθεί την Πετρονέλα.

Η διασκευή και η σκηνοθεσία του Γ. Παπαευσταθίου μετουσιώνουν ακριβώς αυτή την έμπνευση του θαυμαστού αυτού έργου του Φόσκολου που γράφτηκε για να παρουσιαστεί στη σκηνή· το επεξεργάζεται και το χαρίζει στα παιδιά με αγάπη, σεβασμό, τρυφερότητα και φροντίδα. Σκοπός του είναι να νουθετήσει, να αναθρέψει και να διασκορπίσει όλα εκείνα τα ηθικά μηνύματα που, στην ουσία, είναι και η ειδοποιός σημασία του έργου.

Η σκηνοθεσία του Γ. Παπαευσταθίου δεν πελαγοδρομεί στις πολύπλοκες εναλλαγές της ερωτικής ιστορίας, αλλά αφουγκράζεται την ανάγκη του δημιουργού και, μέσα από κωμικά στοιχεία, εστιάζει σε αξίες όπως η φιλία, η εντιμότητα, η αγάπη, ο ιδεαλιστικός έρωτας, η αλληλεγγύη, η ειλικρίνεια, η ευγνωμοσύνη!

Ο Γ. Παπαευσταθίου ενώνει αριστοτεχνικά, με ευαισθησία, λεπτό χιούμορ και ζωντάνια το χτες με το σήμερα.  Αξιοποιεί έντεχνα και διακριτικά όλα τα χαρακτηριστικά της κρητικής κωμωδίας, που την καθιστούν ένα είδος αγαπημένο, οικείο και διδακτικό, καθώς διδάσκει από σκηνής! Επιπλέον, η διασκευή κα η σκηνοθεσία επιτρέπουν την ανάδυση των στοιχείων εκείνων που διαμόρφωσαν την κρητική κωμωδία, κληροδοτημένων από τη λόγια ιταλική κωμωδία, τη λεγόμενη comedia erudita· η ανακάλυψη του χαμένου παιδιού, το ευτυχές τέλος με τον γάμο των ερωτευμένων νέων, η δομή και η ενότητα που προαναφέρθηκε, το αστικό περιβάλλον των χαρακτήρων, οι τυποποιημένοι χαρακτήρες, οι οποίοι ωστόσο δεν έχουν προκαθορισμένα ονόματα όπως στην comedia del’ arte, αλλά ιδιότητες, όπως η προξενήτρα, ο πλούσιος γέρος, ο άπληστος δούλος. Κατά συνέπεια αυτό είναι στοιχείο ενδεικτικό του γεγονότος ότι ο Φορτουνάτος, και εν γένει η κρητική κωμωδία της εποχής εκείνης, δεν επηρεάστηκε από τη λαϊκή κωμωδία, comedia del’arte.

Η κωμωδία έχει το όνομα του βασικού προσώπου, του Φορτουνάτου που σημαίνει τυχερός (Fortuna = τύχη) και μάλιστα πρωτοστατεί η Τύχη, το ριζικό, η μοίρα της υστερομεσαιωνικής ποίησης, ως μια δύναμη που με τον τροχό της συγκλονίζει τη ροή της ζωής και βοηθά εκείνους που παλεύουν για καλύτερη ζωή.

Η απόδοση του κάθε χαρακτήρα ήταν προσεγμένη, άρτια επιλεγμένη και καλοδουλεμένη. Οι χαρακτήρες, τηρώντας τις νόρμες του είδους που υπηρετούν, ζωντανεύουν πάνω στη σκηνή τύπους αγαπημένους· ο Γ. Αντωνόπουλος (Φορτουνάτος) ερμηνεύει με ευαισθησία, νεανική αφέλεια αλλά και σιγουριά τον ερωτευμένο νεαρό, προσθέτοντας κωμικές πινελιές που χαρίζουν κέφι και παιδικά χειροκροτήματα, ενώ η τρυφερή Δανάη Μιχοπούλου ερμηνεύει με ήθος και αρτιότητα την Πετρονέλα, με τις κλεφτές ερωτικές ματιές της να τοποθετούν τον έρωτα πάνω από το συμφέρον. Η χημεία μεταξύ των ερωτευμένων είναι και η χαρά, η ελπίδα του ιδανικού ζευγαριού.

Τον έρωτα του ζεύγους απειλεί να διαλύσει η μορφή του πλούσιου ηλικιωμένου (Χρήστος Μαραθιάς), ο οποίος γεμίζει με την παρουσία του τη σκηνή αναδεικνύοντας με συνέπεια κάθε χαρακτηριστικό στοιχείο του γιατρού Λούρου· εγωιστής και αλαζονικός αρχικά διαβαίνει την οδό της ψυχικής μετάλλαξης για να γνωρίσει την ανιδιοτέλεια, τον αλτρουισμό που προκαλεί η γονεϊκότητα. Ο Χ. Μαραθιάς έχει επεξεργαστεί με ενσυναίσθηση και μαεστρία τα κωμικά στοιχεία του ρόλου του, θυμίζοντας με την υποκριτική του παλαιούς αγαπημένους ρόλους και χαρακτήρες που χάνονται στα βάθη της παιδικότητάς μας.

Η προξενήτρα της Όλγας Πρωτονοταρίου ήταν μια ερμηνεία που φαντάζομαι ότι ήταν αυτή που είχε στο μυαλό του ο Φόσκολος! Η Πετρού ερχόταν από τα βάθη της ελληνικής παράδοσης, γεμάτη ζωηράδα, γοητευτικά και οικεία πανούργα, αλλά στο βάθος γεμάτη καλοσύνη. Η Μηλιά, (Μύριαμ Χρονοπούλου) με ιδιαίτερη συνέπεια αποδίδει τη συμφεροντολόγα μάνα που δε διστάζει να δώσει την κόρη σε έναν ηλικιωμένο άνδρα για να την αποκαταστήσει, ενώ ο άπληστος υπηρέτης Μποζίκης, (Πάνος Τσαλιγόπουλος), είναι πράγματι απολαυστικός και εκείνος που συνδέει με τις ατάκες του την πλατεία με τη σκηνή.

Ο θετός πατέρας (Σπύρος Βαρβαγιάννης) ερμηνεύεται με ήθος και πειστικότητα,  ενώ αποδίδει κυριολεκτικά την έννοια της πατρικής αγάπης, που σκοπός της είναι η ευτυχία του παιδιού. Ο έμπιστος φίλος του Φορτουνάτου, ο Θόδωρος, αποδίδεται από τον Γιώργο Παπαευσταθίου με μέτρο, αγάπη και εκείνη την σαγηνευτική άνεση του δημιουργού που γνωρίζει σε κάθε περίπτωση πώς πρέπει να αποδοθεί ένας ρόλος που λειτουργεί καταλυτικά στη λύση της υπόθεσης.

Ο λεβέντικος πεντοζάλης, που χορεύει με κρητική παληκαριά ο Κωνσταντίνος Κυριαζόπουλος, ο μεθυστικός ήχος της κρητικής λύρας, οι χορογραφίες της Δήμητρας Γρατσιούνη, τα κρητικά τραγούδια σε επιμέλεια Άγγελου Αντωνιάδη  και η εύστοχη παρέμβαση του Βασίλη Πλατάκη στους φωτισμούς δίνουν το ιδιαίτερο γιορταστικό χρώμα και τη δημιουργική μεστότητα της παράστασης σε συνδυασμό με  τη σκηνογραφία και τα παραδοσιακά κοστούμια.

Αφήνοντας πίσω μας τη σκηνή του Μπροντγουέη, η σκέψη μας ήταν γεμάτη από τις νότες της κρητικής λύρας, γεμάτη ελληνικές μνήμες, χαμόγελα χαράς· ήταν μια χαρά που μας μετέδωσε με αγάπη και σεβασμό ο θίασος «Αδράχτι» δίνοντας άλλη μια φορά ουσία στην έννοια του «θεάτρου», του πολιτισμού εν γένει, που αγκαλιάζει την καθημερινότητά μας και της χαρίζει ελπίδα σε έναν κόσμο που ψάχνει απεγνωσμένα για αυτήν.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ:

Κείμενο-Θεατρική μεταφορά: Γιώργος Παπαευσταθίου

Χορογραφίες: Δήμητρα Γρατσιούνη

Σκηνογραφία – Ενδυματολογία: Θίασος ΑΔΡΑΧΤΙ

Μουσική επιμέλεια: Άγγελος Αντωνιάδης

Σκηνοθεσία: Γιώργος Παπαευσταθίου

Σχεδιασμοί φωτισμών: Βασίλης Πλατάκης

Οργάνωση παραστάσεων: Άγγελος Αντωνιάδης- Θοδωρής Παπαδόπουλος

Επιμέλεια προγράμματος – αφισών: Νικήτας Κοτροκόης

Ηχογράφηση τραγουδιών & μίξη: Planet REC studio

Φωτογραφίες – Αφίσα: Γεωργία Σιέττου – Στέλιος Δανιήλ

Παίζουν οι ηθοποιοί:

Γιώργος Παπαευσταθίου

Όλγα Πρωτονοταρίου

Μύριαμ Χρονοπούλου

Σπύρος Βαρβαγιάννης

Δανάη Μιχοπούλου

Χρήστος Μαραθιάς

Πάνος Τσαλιγόπουλος

Γιώργος Αντωνόπουλος

Στους χορούς συμμετέχει ο:

Κωνσταντίνος Κυριαζόπουλος

Στα τραγούδια συμμετέχουν οι:

Παναγιώτης Παπαευσταθίου, Γιάννης Λέκκας