Μία δισκογραφική εργασία αφιερωμένη αποκλειστικά σε τραγούδια Ελληνίδων ή ελληνικής καταγωγής μουσουργών, σε κάθε περίπτωση γένους θηλυκού και πολλών της διασποράς, με τίτλο Greek Muse (ελ. Ελληνική Μούσα) κυκλοφορεί από την ελληνική εταιρεία Irida Classical, που είναι γνωστή για την ανάδειξη της λόγιας μουσικής της πατρίδας μας και πολλών αξιόλογων εγχώριων ερμηνευτών.
Η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και η πιανίστα Έφη Αγραφιώτη, ερμηνεύτριες ιδιαίτερα αγαπητές στο κοινό, ηχογραφούν και παραδίδουν συνολικά τριάντα τέσσερα τραγούδια δεκαπέντε δημιουργών, δεκατριών περασμένων εποχών και δύο συγχρόνων: κατά σειρά εμφάνισης στο πρόγραμμα των δίσκων, ακούγονται έργα των Ρένας Κυριακού (1917-1994), Mansi Barberis (1899-1986), Λίλας Λαλαούνη (1918-1996), Vivien Lambelet (1903-1963, πρόκειται για την κόρη του συνθέτη Ναπολέοντος Λαμπελέτ), Λίντας-Ιωάννας Κουβαρά (γ. 1960), Μαριώς-Φωσκαρίνας Δαμασκηνού (1850-1921), Κλεονίκης Γενναδίου (1830-1909, πρόκειται για τη διαπρεπή γλύπτρια, αδελφή του μέγα ευπατρίδη Ιωάννη Γενναδίου), Maria Taban–Chefalliadi (1863-1932), Rodica Lucia Soutzo (1913-1979, δισέγγονης του Αλεξάνδρου Σούτσου), Ελένης Λαμάρη (1878-1912), Ελένης Λαμπίρη (1888-1960), Βασιλικής Φιλιππαίου (γ. 1954), Μαρίας Καλογρίδου (1921-2001), Ίρμας Κολάση (1918-2012) και Λένας Πλάτωνος (γ. 1951). Πολλά από τα τραγούδια ήρθαν στην επιφάνεια χάρη στις έρευνες του πάντα ακαταπόνητου Θωμά Ταμβάκου, που εδώ και δεκαετίες έχει αφιερώσει τη ζωή του στην ανακάλυψη και ανάδειξη Ελλήνων ή ελληνικής καταγωγής συνθετών (κυρίως ξεχασμένων), ιδρύοντας μάλιστα το Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου, το 1980.
Η εν λόγω ανθολογία, που ξεδιπλώνεται σε δύο δίσκους ακτίνας, παρέχει την ευκαιρία στον ακροατή να ανακαλύψει υπέροχους καρπούς μιας σειράς, σε κάποιες περιπτώσεις μάλλον λησμονημένων, αλλά σε κάθε περίπτωση ταλαντούχων συνθετριών.
Η συγκίνηση για τον γράφοντα ήταν πολλαπλή, καθώς ανάμεσα στα ονόματα ξεχώρισε εκείνα των Ρένας Κυριακού και Ίρμας Κολάση, με τις οποίες είχε έρθει σε επαφή: η πρώτη σταδιοδρόμησε στο εξωτερικό ως λαμπρή πιανίστα, ενώ η δεύτερη, καίτοι έπαιζε άριστα πιάνο (έχοντας μαθητεύσει κοντά στον Θησέα Πίνδιο), χειροκροτήθηκε διεθνώς ως προικισμένη μεσόφωνος, με εξειδίκευση στην ερμηνεία των γαλλικών Mélodies και λιγότερο στην όπερα. Πιο συγκεκριμένα, ο συντάκτης είχε με την πρώτη μία μόνον τηλεφωνική επαφή, μεγάλης ωστόσο διάρκειας και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που στράφηκε κυρίως γύρω από τις ηχογραφήσεις έργων του Felix Mendelssohn Bartholdy (δυστυχώς η καλλιτέχνις έφυγε από τη ζωή λίγο καιρό μετά από το τηλεφώνημα, που έλαβε χώρα την περίοδο κατά την οποία ο ίδιος ετοιμαζόταν για την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας, με αποτέλεσμα ποτέ να μην πραγματοποιηθεί η προγραμματισμένη συνάντηση), ενώ με τη δεύτερη, είχε πολλές συναντήσεις (τόσο στο Παρίσι, όσο και στο κέντρο της Αθήνας ή το Πόρτο Ράφτη, όπου παραθέριζε η μεσόφωνος). Οι μακροσκελείς συζητήσεις με την Κολάση κάλυπταν διάφορες πτυχές της σταδιοδρομίας της και των μουσικών της εμπειριών. Οι αφηγήσεις, που αφορούσαν σε συνεργασίες της με θρυλικές φυσιογνωμίες όπως οι Igor Stravinsky, Francis Poulenc, Pierre Monteux, Hans Rosbaud και Jean Cocteau, για να αναφέρουμε μερικά από τα πολλά ονόματα, ήταν λεπτομερείς και ευτυχώς κάποιες σώζονται ηχογραφημένες. Η μνήμη της Κολάση ήταν μοναδική, όπως και η παρατηρητικότητά της. Θαρρούσες ότι όσα σου εκμυστηρευόταν, τα είχε βιώσει μόλις χθες. Σπάνια μιλούσε για τη δική της συνθετική παραγωγή. Κάποια στιγμή που ο γράφων την πίεσε λίγο περισσότερο ζητώντας να μάθει για τα έργα της, εκείνη με απορία αποκρίθηκε: μα, πραγματικά σε ενδιαφέρουν αυτά τα παλιά, έχουν αξία; Θεωρούσε ότι ήταν μια δραστηριότητα ξεχασμένη στο πέρασμα του χρόνου.
Έτσι τώρα, χάρη στη νέα δισκογραφική προσφορά, είχε τη χαρά να ακούσει μία, έστω και σύντομης διάρκειας σύνθεσή της, με τίτλο Tristesse. Η πιο μελαγχολική πλευρά της αξέχαστης Ίρμας ήταν χαραγμένη βαθιά σε αυτό το στοχαστικό έργο.
Το νέο album ανοίγει με πέντε τραγούδια της Κυριακού, τρία γερμανικά και δύο γαλλικά. Ειδικά στο πρώτο, Trost in Tränen (Παρηγοριά στα δάκρυα), η επιρροή του Hugo Wolf είναι εμφανής. Στην περίπτωση των γαλλικών (Paysage Triste και Isolement), παρατηρείται η επίδραση Γάλλων συνθετών, λ.χ. των Claude Debussy και Henry Duparc.
Έντονες επιρροές προερχόμενες από μεγάλους συνθέτες που άφησαν Lieder ή Mélodies είναι διάχυτες σε τραγούδια κι άλλων δημιουργών του album: λ.χ. το τραγούδι Sehnsucht (Νοσταλγία) της Λίλας Λαλαούνη (1918-1996) οφείλει πολλά στον Richard Strauss (1864-1949), με τον οποίον νεαρή (δεκατεσσάρων ετών) είχε συμπράξει ως πιανίστα εκτελώντας το τεχνικά απαιτητικό σολιστικό μέρος της νεανικής του Burleske (κατά τη συγκεκριμένη συναυλία, ο Strauss είχε διευθύνει τη Φιλαρμονική της Βιέννης και είχε εκφραστεί με ενθουσιασμό για την ανερχόμενη καλλιτέχνιδα), ή το Apã (Νερό) της Rodica Lucia Suţu, που συγγενεύει με τη μουσική γλώσσα και σκέψη του Gabriel Fauré.
Ωστόσο, δεν θα πρέπει να σταθεί κανείς στις ποικίλες επιρροές, που, όπως και να είναι, πάντα παίζουν τον ρόλο τους, ακόμη και στις σελίδες κορυφαίων συνθετών, στις πλείστες των περιπτώσεων λειτουργώντας θετικά, όπως κι εδώ εξάλλου, στα έργα των πολυτάλαντων δημιουργών του δίσκου. Πράγματι, κάθε μία από τις κυρίες, πετυχαίνει να καταθέσει τα δικά της αισθήματα και εν τέλει την δική της μουσική προσωπικότητα. Στην ανάδειξη αυτών των χαρακτηριστικών συμβάλλουν καθοριστικά οι ευαίσθητες και ευφάνταστα αισθαντικές ερμηνείες της Μαργαρίτη. Με φωνή δροσερά εύηχη και τονικά πάντα σωστή, καθώς και με εύστοχα εφαρμοσμένο vibrato, η καλλιτέχνις δίνει πνοή στα έργα ξεδιπλώνοντάς τα σαν υπέροχα όσο και εύθραυστα φύλλα παλαιάς πολύτιμης βεντάλιας μίας άλλης εποχής. Αποδίδει με γούστο τις πολλές αποχρώσεις δυναμικής και κάθε σημαίνουσα μετατροπία, φροντίζοντας να φωτίσει τις ξεχωριστές αρετές των κομματιών και πρωτίστως το κείμενο που τα ενέπνευσε. Έχοντας εμπειρία από ερμηνείες έργων διαφορετικών εποχών ανταποκρίνεται πρόθυμα και με συνέπεια στα υφολογικά ζητούμενα των συνθετριών του εικοστού αιώνα, όσο και σε εκείνα των ακόμα παλαιότερων που ερμηνεύει, δηλαδή των Γενναδίου και Φωσκαρίνας Δαμασκηνού. Σημειώνεται ότι η τελευταία γεννήθηκε και απεβίωσε στο Παρίσι, έχοντας αφήσει συνθέσεις που ανήκουν στον γαλλικό ρομαντισμό, μπολιασμένες με πάμπολλες ιταλικές προεκτάσεις. Το έργο της, που σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (BNF), δίχως άλλο χρήζει περαιτέρω διερεύνησης και εκτίμησης.
Παρενθετικά και μόνο ας μας επιτραπεί να προσθέσουμε ότι στα γαλλικά τραγούδια, κατά την ερμηνεία του μυστηριακού στοιχείου που μπλέκεται με μια αυθόρμητη αθωότητα όλο ερωτισμό, αναλογισθήκαμε ότι η Μαργαρίτη θα ήταν εξόχως κατάλληλη να προσφέρει μία υψηλού επιπέδου ενσάρκωση του ρόλου της Μελισάνθης (Claude Debussy, Pelléas et Mélisande), ο οποίος αξίζει να σημειωθεί, για πρώτη φορά αποδόθηκε από υψίφωνο (κι όχι μεσόφωνο, είδος φωνής που συχνά προτιμάται στις μέρες μας για παραγωγές και ηχογραφήσεις της αθάνατης αυτής όπερας): πρώτη Μελισάνθη ήταν η περίφημη Σκωτσέζα σοπράνο Mary Garden. Η Εθνική Λυρική Σκηνή, πριν από κάποια χρόνια, υπό άλλη ομολογουμένως καλλιτεχνική διεύθυνση, είχε ανακοινώσει ότι προγραμμάτιζε μελλοντικό ανέβασμα του Πελλέα και της Μελισάνθης.
Στο εν λόγω ξεχωριστό δισκογραφικό μουσικό ταξίδι, που σφραγίζεται με δύο ονειρικής φαντασίας τραγούδια (Μόνο και Η Νύχτα) της Λένας Πλάτωνος, η Μαργαρίτη έχει συνοδοιπόρο την εκλεκτή πιανίστα Έφη Αγραφιώτη, που με μουσικότητα, γνώση, παίξιμο ουσιώδες, ισορροπημένο και διαυγές, ευχαριστεί σε όλη την πορεία των ερμηνειών. Η συνεργασία των δύο μουσικών αποδεικνύεται σε κάθε μουσικό μέτρο επιτυχής και καρποφόρα υποστηριζόμενη από μια εντυπωσιακά άρτια και αναλυτική αποτυπωμένη σε δίσκους ακτίνας ηχογράφηση, που πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Συναυλιών του Ωδείου Αθηνών τον Φεβρουάριο του 2019 και τον Φεβρουάριο του 2020, με τεχνικό ήχου τον Βασίλη Πάκο-Αγραφιώτη, γιο της πιανίστας.
Το συνοδευτικό τευχίδιο (booklet), καλαίσθητα φιλοτεχνημένο από τον ζωγράφο Γιάννη Ψυχοπαίδη, θα μπορούσε να περιέχει ακόμη περισσότερες πληροφορίες για τα έργα και τις δημιουργούς, κάτι που θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο, αφού πρόκειται για άγνωστο ρεπερτόριο, το οποίο, όσων αφορά στην πλειοψηφία των τραγουδιών, δέχεται την παρθενική του ηχογράφηση. Μικρή, αλλά απαραίτητη επισήμανση, για ένα από κάθε άποψη υποδειγματικό πόνημα, το οποίο πολλά εύσχημα αξίζει. Καλοτάξιδο, λοιπόν, να είναι και να βρει μια θέση ξεχωριστή στη δισκοθήκη των φιλόμουσων.
Τέλος, αναλογιζόμενοι τον ικανό αριθμό επιπλέον ελληνικών τραγουδιών ανάλογων ποιοτήτων και εποχών, τα οποία περιμένουν τη σειρά τους για να ακουστούν και στα οποία προφανώς περιλαμβάνονται και αρκετά σύγχρονων συνθετριών, θεωρούμε ότι θα ήταν εύστοχη όσο και αναγκαία μία συνέχεια. Προσβλέπουμε, συνεπώς, στη στιγμή κατά την οποία θα κρατάμε στα χέρια μας το επόμενο album, με τίτλο: Greek Muse II.
[Greek Muse, Myrsini Margariti, Effie Agrafioti/Irida 025]
