Γράφει ο Δρ Ιωάννης H. Βλάχος*
Στις 2 Φεβρουαρίου στην Εναλλακτική Σκηνή της Eθνικής Λυρικής Σκηνής του Ιδρύματος Σ. Νιάρχου παρακολουθήσαμε την οπερατική απόδοση του έργου του Σουηδού Henrik Ibsen (1828-1906) Hedda Gabler. Το αφήγημα του γνωστού θεατρικού έργου αφορά μια νέα γυναίκα, την Έντα κόρη στρατηγού που παντρεύεται (γιατί άραγε;) έναν πληκτικό νεαρό ακαδημαϊκό. Η επιστροφή από το γαμήλιο ταξίδι διαταράσσεται από την παρουσία δύο «φίλων». Του ενός με φανερές ερωτικές διαθέσεις για την Hedda και του άλλου νεαρού, επίσης ακαδημαϊκού, genius, που κάποτε είχε σχέσεις μαζί του. Η επίδραση της Hedda είναι καταλυτική για τον παλιό της εραστή. Τον ωθεί στην παλιά έκλυτη ζωή του και τελικά την αυτοκτονία του. Και όταν όλα γκρεμίζονται γύρω της παίρνει κι αυτή τη ζωή της, θεωρώντας την, ως την μόνη ηρωική πράξη που αξίζει!
Το έργο ανέβηκε πρώτη φορά παρουσία του Ibsen στο Resident θέατρο του Μονάχου το 1891 και έκτοτε ανεβαίνει σ’ όλες τις μεγάλες θεατρικές σκηνές. Ο ρόλος Hedda θεωρείται από τους πλέον δραματικούς στα θεατρικά πράγματα. Έχει παρουσιαστεί από διάσημους ηθοποιούς όπως Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Μάγκι Σμιθ, Τζέιν Φόντα, Κέιτ Μπλάνσετ κι άλλες πολλές.
Μια παράσταση της Gabler που έχει αφήσει εποχή στην Ελλάδα ήταν το 1957, όπου το ρόλο της Hedda έπαιζε η Μαίρη Αρώνη και παρουσιάζονταν στους επώνυμους ρόλους ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, η Ρίτα Μυράτ, ο Θάνος Κωτσόπουλος και ο Λυκούργος Καλλέργης.
Στην μεταφορά του σε “οπερατική” μορφή το λιμπρέτο έγραψε η Έρι Κύργια και την μουσική μορφή συνέθεσε ο μουσουργός Γεώργιος Δούσης. Η Κύργια έχοντας μια σημαντική εμπειρία εργαζόμενη ως θεατρολόγος, βοηθός σκηνοθέτη, επιμελήτρια προγραμμάτων και μεταφράστρια θεατρικών έργων, έχει κάνει μια καλή προσπάθεια μεταφοράς του θεατρικού λόγου σε ποιητικό λιμπρέτο οπερατικής μορφής, και μάλιστα στα αγγλικά. Βέβαια το εγχείρημα είναι δύσκολο και κάπου φάνηκε αυτό περισσότερο όταν το υποφαινόμενο «ιψενικό τρίγωνο» αναγκάζονταν να το δηλώσουν οι τραγουδιστές και μία, και δύο και τρεις φορές «είμαστε τρίγωνο». Ο συνθέτης Γιώργος Δούσης εκτός από τις ποικίλες σπουδές του και τις διακρίσεις του ως συνθέτης και ενορχηστρωτής έχει κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά στο συγκεκριμένο έργο. Οι μελωδίες που συνοδεύουν το λόγο ακόμη και οι σιωπές με ήχους από κύμβαλα ή ξυλόφωνο έχουν αρμονία και ρυθμό. Οι μελωδίες σου θυμίζουν στην αρχή του έργου παιδικά τραγούδια και σ’ όλη τη διάρκεια του έργου μουσικές που έχουμε αγαπήσει, όπως του Nino Rota και του Kurt Weill, σε άλλες κλίμακες και αναπτύξεις. Ενδιαφέρουσα δουλειά που θα μπορούσε ίσως να εμπλουτιστεί με ακόμη πιο μελωδικά μουσικά θέματα, που να μπορούν να καταγραφούν στη μνήμη, όπως παραδείγματι συμβαίνει στα μιούζικαλ του Andrew Lloyd Webber.
Την εκτέλεση του έργου κάλυψε ένα μουσικό σύνολο αποτελούμενο από πιάνο, βιολί, τσέλο, τρομπόνι, κλαρινέτο, φλάουτο, κρουστά και ξυλόφωνο. Στην διανομή των ρόλων απολαύσαμε ένα πολύ καλό cast. Στο ρόλο της Hedda η Ιρένα Αθανασίου υψίφωνος, «Τέα» η Τζίνα Φωτεινόπουλου, δραματική υψίφωνος, «Άιλερτ» ο Χάρης Αδριανός, δραματικός τενόρος σχεδόν βαρύτονος, «Tέσμαν» ο Μιχάλης Ψύρρας δραματικός τενόρος και στο ρόλο του «Μπρακ» ο Γιώργος Ρούμπας, μπάσος.
Ο Αδριανός ήταν ακριβής και σταθερός στις ψηλές νότες, όπως και η Αθανασίου. Ο Ψύρρας, είχε πολύ πιο γεμάτη φωνή και πλησίαζε τον βαρύτονο-Martin και η Φωτεινοπούλου δείχνει ότι έχει καλλιεργήσει τις ικανότητές της. Ο Ρούπας ενώ έχει πλούσια φωνή μπάσου, θέλει λίγο προσοχή στις ψηλές νότες.
Το έργο ξεκίνησε με ήχους από τα κρουστά και την πρωταγωνίστρια να υποβάλλεται σε γυμναστικές και χορευτικές ασκήσεις με σπαστικές απότομες κινήσεις μέχρι που εισέβαλλαν μουσικά τα πνευστά και άρχισαν οι άριες της Hedda και του Tesman με ποιότητα στο φωνητικό χρωματισμό. (H ακρίβεια στην μουσική απόδοση ενός μη κλασικού έργου και κάπως ατονικού, δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι ο καλλιτέχνης ακολουθεί απόλυτα σωστά την παρτιτούρα, γιατί κι αν ξεφύγει λίγο δε γίνεται αντιληπτό κατά ομολογία στο παρελθόν, των ίδιων των καλλιτεχνών). Όμως οι άριες και τα duetti ακούγονταν ευχάριστα. Η Φωτεινόπουλου μπαίνοντας στη σκηνή ήταν μια πολύ ευχάριστη και φωνητικά καλή παρουσία. Το trio που ακολούθησε ήταν φωνητικά ισορροπημένο με συνοδεία μόνο ξυλόφωνου, όπως και το duetto των δύο γυναικών.
Σκηνοθετικά ευρήματα ενδιαφέροντα ήταν τα δύο μάτια που παρακολουθούν τα διαδραματιζόμενα και που στις στιγμές της μεγάλης ψυχικής έντασης της Hedda, τα παρασύρει η βροχή δακρύων. Επίσης ένα χαλινάρι που προσπάθησε η Hedda να επιβάλλει στον Brack η κλεψύδρα που όσο πλησιάζει το θανατερό τέλος, έρχεται στο προσκήνιο όλο και πιο συχνά και το άνοιγμα στο πάτωμα, αντιληπτό μόνο από την Hedda, σαν κουτί του θησαυρού που φέρνει και παίρνει όλα τα καλά κι όλα τα κακά (όπλα). Εκεί γίνονται στάχτες κι όλα τα όνειρα.
Τα κουαρτέτα και τα κουϊντέτα είχαν μεν φωνητική ένταση και υποβλητική μουσική επένδυση, όμως τελικά σαν σύνολο ακουγόταν λιγάκι σαν «μουσική οχλαγωγία» χωρίς κάποια φωνή να συνδυάζεται με κάποια άλλη, να κάνει ένα σεγόντο κάτι που να δημιουργεί μελωδική τετραφωνία. Καταπληκτική ήταν η tessitura της Φωτεινόπουλου που έμοιαζε σαν να ανεβαίνει σε ένα κόντρα fa αντί για χαμηλότερη νότα που προέβλεπε μάλλον η παρτιτούρα. Εντυπωσιακό! Το δραματικό τέλος με την αυτοκτονία της Hedda, με ζωντανό τον πυροβολισμό από τα κρουστά, είχε κάτι συνταρακτικό που καθήλωσε το ακροατήριο και προκάλεσε ένα θερμό χειροκρότημα.
Σημ.: Ξεφυλλίζοντας το πρόγραμμα ανακαλύπτει κάνεις ότι ανάμεσα στους παράγοντες της παράστασης, 50 άτομα περίπου, υπάρχουν και εννέα «ενδύτριες», μία καλλιτεχνική επιμελήτρια κατασκευής κοστουμιών και ένας οργανωτής κατασκευής κοστουμιών. Τόσοι πολλοί άνθρωποι απαραίτητοι για τα ενδύματα των τεσσάρων ρόλων; Και των μεν κυριών ήταν και αξιοπρεπή εντάξει, αλλά για τα απλά καθημερινά ρούχα των δύο ανδρικών ρόλων τόσος κόσμος;
* Ο Δρ Ιωάννης Η. Βλάχος είναι Ορθοπαιδικός – Χειρουργός, τ. Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης.