Η Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα, με έδρα το Λονδίνο, ιδρυμένη το 1945 από τον σημαντικό Βρετανό αρχιμουσικό Sir Thomas Beechman, συγκαταλέγεται στις αρτιότερες βρετανικές ορχήστρες, με πλούσια όσο και βραβευμένη δισκογραφία. Μουσικός της διευθυντής από το 2021 είναι ο Ρωσοβρετανός αρχιμουσικός Vasily Petrenko. Τα αποτελέσματα της ιδιαίτερης όσο και γόνιμης σύμπραξής τους είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (ΜΜΑ), Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης, στις 13/10.
Αναλυτικότερα, η βραδιά εγκαινιάστηκε με την Εισαγωγή «Καρναβάλι», Op. 92, Β. 169, του Τσέχου συνθέτη Antonín Dvořak (1841-1904), που ολοκληρώθηκε το 1891 και αποτελεί μέρος του τριπτύχου, ορθότερα, της τριλογίας, εισαγωγών με γενικό τίτλο Φύση, Ζωή και Αγάπη. Η επιλογή του έργου παρείχε μία εξαιρετική ευκαιρία στην ορχήστρα να ξεδιπλώσει τόσο τις μουσικές όσο και τις δεξιοτεχνικές της αρετές. Η υποδειγματική ενορχήστρωση, σαφέστατων βαγκνερικών επιρροών, τα εκρηκτικά μέρη όσο και εκείνα τα λυρικά, αναδείχθηκαν από το γεμάτο ιδιαίτερες και στη λεπτομέρεια επεξεργασμένες ηχητικές ποιότητες σύνολο και τον αρχιμουσικό με τον πειστικότερα τρόπο και μέσω ενός ενθουσιασμού που ισορροπούσε καλά με το συναίσθημα.
Στη συνέχεια, ορχήστρα και μαέστρος υποδέχθηκαν στη σκηνή ένα από τα μεγαλύτερα αστέρια του πιάνου της εποχής μας, τον νεαρότατο Νοτιοκορεάτη Yunchan Lim (γ. 2004), ο οποίος κυριολεκτικά καθήλωσε το διεθνές ακροατήριο στον τελευταίο (2022) Διεθνή Διαγωνισμό Πιάνου Van Cliburn (Van Cliburn International Piano Competition), που ιδρύθηκε από τον θρυλικό Αμερικανό πιανίστα Van Cliburn (Harvey Lavan Cliburn, 1934-2013) και συγκαταλέγεται στους απαιτητικότερους. Κατά τη διάρκεια του Διαγωνισμού, ο οποίος μεταδόθηκε διαδικτυακά, το κοινό εντυπωσιάστηκε όχι μόνο από τη σπάνια δεξιοτεχνία, αλλά πρωτίστως από τη μουσική ωριμότητα του τότε δεκαοκτάχρονου ευλογημένου παιδιού. Θυμίζουμε ότι ανάμεσα στα έργα που είχε παίξει υπήρξαν οι τρομακτικών τεχνικών και μουσικών απαιτήσεων Σπουδές Υπερβατικής Δεξιοτεχνίας (Études d’exécution transcendante), S. 139, του Franz Liszt (1811-1886), όσο και το εξίσου τεχνικά δυσπρόσιτο αλλά και υπέροχο Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 3, Op. 30, του Sergei Rachmaninoff (1873-1943), έργα τα οποία όντως δάμασε και στα οποία ξεχώρισε θριαμβευτικά. Για την πρώτη αθηναϊκή του εμφάνιση, ο νικητής του Van Cliburn, επέλεξε το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 2, Op. 21, του Frédéric Chopin (1810-1849), γραμμένο το 1829-1830, όταν ο συνθέτης ήταν περίπου στην ηλικία του Lim. Κατά το αγαπημένο αυτό έργο, ο σολίστ πέτυχε να αναδείξει τόσο τη μελωδική ομορφιά όσο και τον ηρωικό-δεξιοτεχνικό χαρακτήρα των σελίδων. Ο γεμάτος και ωραία επεξεργασμένος ήχος του, που άνθιζε κάθε στιγμή, όπως και η όλο φυσικότητα αναπνοές του κατά τον σχηματισμό των φράσεων, είχαν πολλά να προσφέρουν στη σοπενική σκέψη. Παράλληλα με την αισθαντικότητα και τη λυρική ένταση του καλλιτέχνη, θαύμαζε κανείς τον ρητορικό δυναμισμό του παιξίματός του στα σημεία όπου η παρτιτούρα το αποζητούσε. Σημαντικός παράγοντας της ερμηνείας υπήρξε και η τόσο επιμελημένη στις λεπτομέρειες των αυξομειώσεων δυναμικής και στην ολοκλήρωση των φράσεων συνοδεία της Βασιλικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας, υπό τον Petrenko.
Εκτός προγράμματος, ο Lim, μένοντας μακριά από κάθε δεξιοτεχνικό έργο μέσω του οποίου θα μπορούσε περαιτέρω και εύκολα να εντυπωσιάσει το κοινό, επέλεξε -και πόσο σοφά έπραξε- να παίξει τη μεταφυσικής γαλήνης aria, δηλαδή το θέμα των Παραλλαγών Goldberg (γερμ. Goldberg-Variationen), BWV 988, του αθάνατου Γερμανού Κάντορα Johann Sebastian Bach (1685-1750). Εδώ, φώτισε με στοχαστική διάθεση τη διανθισμένη μελωδία και τον χαρακτηριστικό ρυθμό ¾ που παραπέμπει στον χορό της sarabande. Αξίζει να προσθέσουμε ότι κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών και μέσα στο επόμενο έτος, πρόκειται να παρουσιάσει, στο πλαίσιο διεθνούς περιοδείας, πλήρες το μνημειώδες αυτό έργο, το οποίο θα ήταν ευτύχημα να ακούγαμε από τον ίδιο και στην Αθήνα.
Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, το σύνολο εξερεύνησε το Κοντσέρτο για Ορχήστρα, Sz. 116, BB 123, του Ούγγρου Béla Bartók (1881-1945), εμβληματικό έργο της μουσικής φιλολογίας του 20ου αιώνα, που δημιουργήθηκε μετά από παραγγελία του Ρωσοαμερικανού μουσικού διευθυντή της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστόνης, Serge Koussevitzky. Ολοκληρώθηκε κατά την τελευταία δημιουργική περίοδο του μουσουργού, όταν εκείνος αντιμετώπιζε τα έντονα συμπτώματα της λευχαιμίας, ασθένειας που θα του στερούσε τη ζωή. Η παγκόσμια πρώτη εκτέλεση δόθηκε στη Βοστώνη (Symphony Hall), την 1η Δεκεμβρίου 1944, από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης, υπό τον Koussevitzky. Παρενθετικά θυμίζουμε ότι ακριβώς η ίδια ορχήστρα, υπό τον Seiji Ozawa, είχε υποστηρίξει μία εκπληκτική, ιδιαίτερης πνοής, ανάγνωση της ίδιας παρτιτούρας στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στις 27/8/1991.[1]
Μολονότι το τεχνικά απαιτητικό αυτό έργο γράφτηκε στην προαναφερθείσα κρίσιμη για τον δημιουργό περίοδο, εμφορείται από έντονο εσωτερικό δυναμισμό, επινοητικότητα, ενθουσιασμό, αισιοδοξία, ενίοτε και χιούμορ, δίχως βεβαίως να απουσιάζει και η πολύ σκοτεινή-μελαγχολική διάθεση (λ.χ. τρίτο μέρος, Elegia), στοιχεία που ήρθαν με νόημα στην επιφάνεια κατά την έξοχη ερμηνεία που πρόσφατα λάβαμε. Ειδικότερα, η ποικιλία των εκφραστικών μέσων (λ.χ. δεύτερο μέρος, Presentando le coppie, και τέταρτο μέρος, Intermezzo interrotto), οι συναρπαστικές κλιμακώσεις (λ.χ. πέμπτο μέρος, Finale) και εκείνος ο αριστοτεχνικά δουλεμένος ήχος της Βασιλικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας, υπό την ουσιαστική καθοδήγηση του μουσικά οξυδερκούς Petrenko, οδήγησαν σε μία υποδειγματική ανάγνωση της παρτιτούρας. Εκτός προγράμματος, ορχήστρα και μαέστρος, χάρισαν με εκφραστική γενναιοδωρία, αρχικά τον Ουγγρικό Χορό αρ. 1 του Johannes Brahms (1833-1897), και στη συνέχεια, έκλεισαν με τον Ρουμανικό Χορό αρ. 5 του Bartók.
Προχωρώντας, μερικές μέρες αργότερα (15/10) και στην ίδια πάντα αίθουσα, παρακολουθήσαμε συναυλία της Φιλαρμόνια Ορχήστρας Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του εμπνευστή και καλλιτεχνικού της διευθυντή, Βύρωνα Φιδετζή, που πάντα φροντίζει να δομεί τα προγράμματα των συναυλιών του με σκέψη, συμπεριλαμβάνοντας έργα άγνωστα ή λιγότερο γνωστά και με σταθερό ενδιαφέρον στην ανάδειξη έργων της έντεχνης ελληνικής μουσικής φιλολογίας. Η πρόσφατη συναυλία αφιερώθηκε στη μνήμη του πολύτιμου όσο και πολυγραφότατου μουσικολόγου, μουσικοκριτικού, ακούραστου μελετητή της έντεχνης ελληνικής μουσικής και επίτιμου προέδρου του Σωματείου Ελλήνων Κριτικών Μουσικής, Θεάτρου και Χορού Γιώργου Λεωτσάκου (1935-2024). Άνοιξε με τη μουσική μπαλέτου, Η δημιουργία του κόσμου (γαλλ. La creation du monde), Op. 81a, του Γάλλου συνθέτη Darius Milhaud (1892-1974), έργου εμπνευσμένου από την αφρικανική μυθολογία. Η ρυθμική ποικιλία και η σύνδεση των διαφόρων ρυθμικών σχημάτων, που ενίοτε οδηγούν σε συναρπαστική εκφραστικότητα, όπως και τα πολλά αρμονικά, ρυθμικά και μελωδικά στοιχεία της Jazz μουσικής, που εμπεριέχονται στο έργο, φωτίστηκαν προσεκτικά.
Στη συνέχεια της βραδιάς, ακούσαμε το ερμηνευτικά εύφορο, με φαντασία και αίσθημα γραμμένο, περίπου εικοσάλεπτης διάρκειας, Κοντσέρτο για βιόλα του Δημήτρη Δραγατάκη (1914-2001), που ολοκληρώθηκε το 1992 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά κατά το αμέσως επόμενο έτος, στο ΜΜΑ (31/1/1993). Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η εν λόγω πρεμιέρα, την οποία ο συντάκτης του παρόντος μουσικοκριτικού κειμένου είχε παρακολουθήσει δια ζώσης, δόθηκε από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Κρακοβίας, υπό τη διεύθυνση του κορυφαίου Πολωνού συνθέτη-αρχιμουσικού Krzystof Penderecki (1993-2020), και με σολίστ τον Πολωνό βιολίστα-παιδαγωγό Tadeusz Paciorkiewicz (1916-1998). Το Κοντσέρτο υπήρξε το προτελευταίο που συνέθεσε ο Δραγατάκης, το οποίο ακολούθησε το ακροτελεύτιο του Κοντσέρτο για σαξόφωνο και ορχήστρα (1997). Κατά την πρόσφατη αθηναϊκή εκτέλεση σολίστ ήταν ο Αντώνης Μανιάς, ο οποίος προσέγγισε το σολιστικό μέρος με μουσική συνέπεια, δραματική ένταση και τονική ακρίβεια. Η ορχήστρα και ο Φιδετζής απέδωσαν με σκέψη τα εκφραστικά, ενίοτε ορμητικά, ξεσπάσματα και τα πλούσια ρυθμικομελωδικά στοιχεία των εκτενών μουσικών παραγράφων. Επιπλέον, ανέδειξαν τη στιβαρή δομή και την εύφορη γραφή, πάντα ξεκάθαρης κατεύθυνσης, της παρτιτούρας του σπουδαίου, αστείρευτου όσο και αλησμόνητου Δραγατάκη.[2]
Η συναυλία σφραγίστηκε με τη συμφωνική σουίτα, Ο Αρχοντοχωριάτης (γαλλ. τίτλος πρωτοτύπου, Le bourgeois gentilhomme), Op. 60, του Γερμανού Richard Strauss (1864-1949). Ο Φιδετζής ενθάρρυνε την ορχήστρα να εκτελέσει με ανάγλυφο τρόπο τα νεοκλασικά στοιχεία της παρτιτούρας, τους ζωηρούς ρυθμούς της, αλλά και τις γοητευτικές μελωδίες της, κάποιες εκ των οποίων συναντούμε εκ νέου στη διάσημη όσο και λατρεμένη όπερα, Αριάδνη στη Νάξο (γερμ. Ariadne auf Naxos) του ίδιου συνθέτη.
Τέλος, πάλι στο ΜΜΑ, αλλά αυτή τη φορά στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, ακούσαμε συναυλία μουσικής δωματίου με έργα των Γερμανών Ludwig van Beethoven (1770-1827) και Brahms. Πιο συγκεκριμένα, η βιολονίστα Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε και ο πιανίστας Γιώργος Εμμανουήλ Λαζαρίδης, δύο εκλεκτοί μουσικοί με εμφανίσεις τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό, κατά το πρώτο μέρος της βραδιάς πρότειναν ερμηνείες σμιλευμένες με γούστο, brio και μέσα στο σωστό ύφος, των Σονατών για βιολί και πιάνο αρ. 3, Op. 12/3, και αρ. 7, Op. 30/2, του Beethoven. Η Μάτσκε έδειχνε να απολαμβάνει και να νιώθει κάθε μουσικό μέτρο των αριστουργηματικών έργων, γεγονός που αποτυπωνόταν με επιτυχία στη ζεστή και διαχυτική της απόδοση. Από τη δική του πλευρά, ως άξιος συνοδοιπόρος, ο Λαζαρίδης κέρδισε τις εντυπώσεις με παίξιμο εκλεπτυσμένο και καθαρά αρθρωμένο.
Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, οι δύο μουσικοί εξερεύνησαν την τετραμερή Σονάτα αρ. 3, Op. 108, του Brahms, επιστρατεύοντας ρομαντικό πάθος, εκφραστική ευφράδεια και δείχνοντας την απαιτούμενη προσοχή στις δομικές λεπτομέρειες της παρτιτούρας. Ανταποκρινόμενοι στα χειροκροτήματα του κοινού, μας αποχαιρέτησαν επαναλαμβάνοντας το τρίτο μέρος, Un poco presto e con sentiment, της ίδιας Σονάτας.
Υποσημειώσεις
[1] Το καλοκαίρι του 1991 και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, η Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης (αγγλ. Boston Symphony Orchestra), υπό τη διεύθυνση του τότε μουσικού της διευθυντή, Ιάπωνα αρχιμουσικού Seiji Ozawa (1935-2024), επισκέφθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της την Ελλάδα πραγματοποιώντας δύο συναυλίες, στις 27 και 28/8, που δόθηκαν στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Το πρόγραμμα της πρώτης βραδιάς περιέλαβε την Εισαγωγή στην όπερα Semiramide του Gioachino Rossini (1792-1868), τη Συμφωνία αρ. 8, Op. 93, του Ludwig van Beethoven (1770-1827) και το Κοντσέρτο για Ορχήστρα του Béla Bartók (1881-1945), ενώ το πρόγραμμα της δεύτερης, τη Συμφωνία αρ. 2, The Age of Anxiety, του Leonard Bernstein (1918-1990) και τη Φανταστική Συμφωνία (γαλλ. Symphonie fantastique), Op. 14, του Hector Berlioz (1803-1869). Αμφότερες οι συναυλίες ολοκληρώθηκαν με τα ίδια εκτός προγράμματος έργα: Ταφή του Δημήτρη Μητρόπουλου (1896-1960) και Ουγγρικό Εμβατήριο (γνωστό και ως Marche de Rákóczy) από την πρώτη πράξη του δραματικού θρύλου (γαλλ. légende dramatique) με τίτλο, Η καταδίκη του Φάουστ (γαλλ. La damnation de Faust) του Berlioz. Η επιλογή να παρουσιαστεί έργο του Μητρόπουλου δεν υπήρξε τυχαία καθώς ο μεγάλος Έλληνας αρχιμουσικός είχε διευθύνει την ορχήστρα αρκετές φορές κατά τα έτη 1936 (21, 24, 25, 27, 31/1 και 1/2), 1937 (14, 15, 16, 18, 22, 23/1) και 1944 (15, 16, 20, 22, 23, 24/12). Η δεύτερη και τελευταία εμφάνιση της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστώνης στη χώρα μας, πάλι υπό τον Ozawa, πραγματοποιήθηκε μερικά χρόνια αργότερα, την άνοιξη του 1998, με δύο συναυλίες στο ΜΜΑ (Αίθουσα των Φίλων της Μουσικής), που δόθηκαν στις 27 και 28/3, με κοινό πρόγραμμα: Gustav Mahler (1860-1911), Συμφωνία αρ. 6, Τραγική (γερμ. Tragische).
[2] Στους αναγνώστες που θα επιθυμούσαν να διαφωτιστούν περαιτέρω σχετικά με το συνολικό έργο του Δημήτρη Δραγατάκη, προτείνουμε το βιβλίο της μουσικολόγου-μουσικοκριτικού Μαγδαληνής Καλοπανά με τίτλο, Συστηματικός και Βιο-Βιβλιογραφικός Κατάλογος Έργων Δημήτρη Δραγατάκη (εκδ. Φίλιππος Νάκας, 2019). Επιπλέον, για όσους θέλουν να πληροφορηθούν σχετικά με τις ηχογραφήσεις έργων του, προτείνουμε τη δισκογραφία που συνέταξε ο μουσικογράφος Θωμάς Ταμβάκος, με τίτλο, Δημήτρης Δραγατάκης (22/1/1914-18/12/2001)- Επίσημη Δισκογραφία (1965-2021) και Αρχειακές Ηχογραφήσεις (1963-2021)- Συμβολή στα 20 Χρόνια από την Εκδημία του (Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης, 2021).
