Ο Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) ανήκει στους συνθέτες που με βαθύτατη γνώση, συνέπεια, θαυμασμό, αγάπη και επιτυχία έχει υπηρετήσει από την αρχή της μακράς του σταδιοδρομίας ο Ούγγρος πιανίστας και μαέστρος Sir András Schiff. Κατά την τελευταία του επίσκεψη στην Αθήνα, που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (ΜΜΑ, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης), στις 25/1, αφιέρωσε πλήρη τη συναυλία του στον προαναφερθέντα θεόπνευστο Αυστριακό μουσουργό. Πολύτιμος συνοδοιπόρος του σε αυτό το ταξίδι υπήρξε το σύνολο Cappella Andrea Barca, το οποίο ο ίδιος ίδρυσε το 1999, αρχικά για να εξερευνήσει τα πιανιστικά κοντσέρτα του ίδιου συνθέτη σε συναυλίες που δόθηκαν από το 1999 ως το 2005, στο Salzburg, στο πλαίσιο του διάσημου φεστιβάλ Εβδομάδα Mozart (γερμ. Mozart Woche). Και για όσους αναγνώστες διερωτώνται ποιος ήταν ο Barca, σημειώνουμε ότι ο Ιταλός συνθέτης Andrea Barca (γ. περ. 1730-άγνωστη η ημερομηνία θανάτου), για τη ζωή του οποίου ελάχιστα είναι γνωστά, υπήρξε φίλος, θαυμαστής και υποστηρικτής του Mozart. Η ορχήστρα, αποτελούμενη από εκλεκτούς μουσικούς και φίλους του Schiff (μεταξύ των μελών της, συμμετέχει και η σύζυγός του), τον συνοδεύει σε συναυλίες ανά τον κόσμο παρουσιάζοντας ενδιαφέροντα προγράμματα με εκείνον πάντα ως σολίστ και μαέστρο.
Η πρόσφατη αθηναϊκή συναυλία, άνοιξε με το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 23, KV 488, ολοκληρωμένο στις αρχές Μαρτίου του 1786. Πρόκειται για ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του συνθέτη το οποίο ακούγεται και ηχογραφείται συχνά. Ο Schiff και το ορχηστρικό του σύνολο απέδωσαν το έργο με σπάνια ευαισθησία και δυσεύρετη μουσικότητα. Η υποδειγματική δακτυλική ευχέρεια του πιανίστα υπηρέτησε θαυμάσια τα εξωτερικά γρήγορα μέρη, αντίστοιχα Allegro και Allegro assai· οι μουσικές φράσεις προέκυπταν αβίαστες και με νόημα. Στο αργό μέρος, Adagio, ο ίδιος και οι μουσικοί του, έφεραν στην επιφάνεια τον στοχασμό και τη μελαγχολία της γραφής.
Στη συνέχεια, η Συμφωνία αρ. 40, KV 550, έργο του 1788, που αρχίζει με ένα από τα διασημότερα θέματα ολόκληρης της μουσικής φιλολογίας, ερμηνεύτηκε με την απαιτούμενη δραματική πνοή. Ο Schiff, επιλέγοντας ταχύτητες που σέβονταν τις αγωγικές ενδείξεις του συνθέτη, επέτρεψε στο δραματικό μεγαλείο της μοτσάρτιας έμπνευσης να αναδειχθεί στο ακέραιο. Τα πλούσια δομικά στοιχεία και οι αναπτύξεις των θεμάτων φωτίστηκαν με προσοχή και συνέπεια. Τόσο εκείνος όσο και οι άξιοι συνοδοιπόροι του απέδωσαν έξοχα την κάθε φράση, την υποδειγματική ενορχήστρωση και την προσεγμένη αντιστικτική γραφή του δραματικού τρίτοu μέρους, Finale-Allegro assai.
Στο δεύτερο μέρος, ερμήνευσαν το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 27, KV 595, ακροτελεύτιο πιανιστικό κοντσέρτο του συνθέτη, γραμμένο κατά την τελευταία δημιουργική του περίοδο και ερμηνευμένο για πρώτη φορά το 1791, που υπήρξε και το τελευταίο έτος της τραγικά σύντομης ζωής του. Ο Sir András και τα μέλη της Cappella Andrea Barca οδήγησαν στην επιφάνεια όλη την ασύλληπτη ομορφιά της μουσικής, την αισιοδοξία, που σε στιγμές διακόπτεται από περαστικές στιγμές στοχασμού και ενίοτε χαρακτηριστικής μοτσάρτιας νοσταλγικής θλίψης, την αισθαντικότητα (δεύτερο μέρος, Larghetto) και το ρυθμικό élan (τρίτο μέρος, Allegro) του Mozart. Επιπλέον, οι αντιθέσεις δυναμικής, το βαθύτατο ενδιαφέρον με το οποίο αποκαλύφθηκε η παρτιτούρα, η αναλυτική άρθρωση των μουσικών παραγράφων και οι διάλογοι μεταξύ πιάνου και ορχήστρας, υπήρξαν απολαυστικά στοιχεία της εκτέλεσης. Το σολιστικό μέρος του τελευταίου μέρους, Allegro, εξερευνήθηκε με ιδιαίτερη τρυφερότητα από τον Schiff.
Εκτός προγράμματος, η ορχήστρα, ο Schiff, ο Erich Höbarth, πρώτο βιολί της ορχήστρας, σημαντικός βιεννέζος μουσικός, ειδικός στις ιστορικά ενημερωμένες ερμηνείες, άλλοτε μέλος του Végh Quartet και στενότατος συνεργάτης του αξέχαστου αρχιμουσικού Nikolaus Harnoncourt, και ο Wolfgang Breinschmid, φλαουτίστας του συνόλου, άλλοτε λαμπρό μέλος της Φιλαρμονικής της Βιέννης, μας χάρισαν μία έξοχα ιδιωματική ερμηνεία του πρώτου μέρους, Allegro, από το Βρανδεμβούργιο Κοντσέρτο αρ. 5, BWV 1050, του Johann Sebastian Bach, κλείνοντας έτσι την αλησμόνητη συναυλία.
Τρεις μέρες αργότερα, στις 28/1, στο ΜΜΑ στο πλαίσιο ενός πλούσιου πιανιστικού διήμερου, που περιέλαβε ικανό αριθμό συναυλιών πολλών πιανιστών αλλά όχι μόνο, διαφορετικών γενεών, που είχε τον τίτλο Piano Days, ακούσαμε τρεις ενδιαφέρουσες συναυλίες, αρχίζοντας από το απόγευμα και τελειώνοντας το βράδυ εκείνης της Κυριακής. Ο Ουγγρικής καταγωγής Franz Liszt (1811-1886), εμβληματικός μουσουργός της εποχής του ρομαντισμού, μοναδικής όσο και αστείρευτης δημιουργικής έμπνευσης, κορυφαίος βιρτουόζος, διευθυντής ορχήστρας, Δάσκαλος και υψηλό πρότυπο γενναίων συνθετών και πιανιστών που ακολούθησαν, τιμήθηκε κατά το διήμερο.
Πιο συγκεκριμένα, στις 5 μ.μ., στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, ακούσαμε ρεσιτάλ του πιανίστα Δημήτρη Βασιλάκη. Ο Βασιλάκης ζει εδώ και πολλά χρόνια στο Παρίσι, έχει σημειώσει μία εντυπωσιακή διεθνή πορεία, είναι συνεργάτης του περίφημου Ensemble Intercontemporain, του σύνολου που ιδρύθηκε με σκοπό την ανάδειξη της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας από τον αξέχαστο συνθέτη και αρχιμουσικό Pierre Boulez (1925-2016), ο οποίος, ας τονιστεί, ενθουσιάστηκε από την πρώτη στιγμή που τον άκουσε κατά τις ακροάσεις για αναζήτηση πιανίστα του Ensemble. Eίχε την τύχη να συνεργαστεί με κεφαλαιώδους σημασίας συνθέτες όπως οι Ιάννης Ξενάκης (1922-2001), Boulez, Luciano Berio (1925-2003) και Karlheinz Stockhausen (1928-2007), που, όπως και ο Boulez, εκτίμησαν τις μουσικές του ικανότητες. Καίτοι ο πιανίστας έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της σταδιοδρομίας στην ερμηνεία έργων μεγάλων συνθετών του 20ου αιώνα, το ιδιαίτερα ευρύ ρεπερτόριό του περιλαμβάνει έργα συνθετών διαφορετικών εποχών της μουσικής ιστορίας.
Κατά το πρόσφατο ρεσιτάλ του, με τίτλο Στην κόψη της δεξιοτεχνίας, διάρκειας περίπου μίας ώρας, συνδύασε έργα του Liszt με σπουδές του Frédéric Chopin (1810-1849) επεξεργασμένες από τον πιανίστα και συνθέτη Leopold Godowsky (1870-1838). Η ωριμότητα της μουσικής σκέψης του Βασιλάκη, ο έλεγχος της δομής και η απόδοση του ιδιαίτερου χαρακτήρα των έργων, η θαυμάσια δακτυλική του κυριαρχία και τα πλούσια ηχοχρώματα του παιξίματός του μάς ευχαρίστησαν απόλυτα στο απαιτητικό πρόγραμμα που επέλεξε να παρουσιάσει: Franz Schubert/Liszt, Liebesbotschaft, S. 560, Liszt, Toccata S. 197a και Csárdás macabre S. 224, Chopin/Godowsky, Σπουδές αρ.34 (βασισμένη στη Σπουδή Op. 25 αρ. 5 του Chopin, δεύτερη εκδοχή) και αρ. 2 (βασισμένη στη Σπουδή Op. 10 αρ. 1, του Chopin, δεύτερη εκδοχή), Liszt, Σπουδή υπερβατικής δεξιοτεχνίας Chasse-neige, S. 139 αρ. 12, Chopin/Godowsky, Σπουδή αρ.12 (βασισμένη στη Σπουδή Op. 10 αρ. 5 του Chopin, έκτη εκδοχή), Liszt, Grandes études de Paganini, S. 141 αρ. 3, La Campanella, Σπουδή υπερβατικής δεξιοτεχνίας Wilde Jagd, Chopin/Godowsky, Σπουδές αρ. 44 (βασισμένη στη Σπουδή αρ. 1, από τις Τρεις Νέες Σπουδές, του Chopin) και 27 (βασισμένη στη Σπουδή Op. 25 αρ. 2 του Chopin, δεύτερη εκδοχή) και Liszt, Ουγγρική ραψωδία αρ. 14 S. 244/14. Ανταποκρινόμενος στα ζωηρά χειροκροτήματα του κοινού πρόσφερε ως bis το χαριτωμένο σύντομο κομμάτι με τίτλο Τhe Music Box (Valse Badinage), Op. 32, του Anatoly Lyadov (1855-1914). Ελπίζουμε να μην αργήσει η επόμενη εμφάνισή του στην Αθήνα.
Στις 7 μ.μ., πάντα στην αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, ακούσαμε τις αδελφές Ferhan και Ferzan Önder, γεννημένες στην Τουρκία, που εμφανίζονται συνήθως ως πιανιστικό ντουο και έχουν έδρα τους την Αυστρία. Με κρυστάλλινο παίξιμο και ωραίους σχηματισμούς φράσεων βούτηξαν στο ανατολίτικο μουσικό σύμπαν με τις χαρακτηριστικές κλίμακες και τα πολλά τριημιτόνια, των έργων Χειμωνιάτικο πρωινό στην Κωνσταντινούπολη, Op. 51b, και Νύχτα, Op. 68, του Τούρκου συνθέτη και πιανίστα Fazil Say (γ. 1970). Συνεχίζοντας με τα μέρη αρ. 3 και 4 αντλημένα από το έργο, 4 Μέρη, του Philip Glass (γ. 1937) φώτισαν με νόημα το μινιμαλιστικό στοιχείο της επανάληψης όπως και τη σταδιακή μεταμόρφωση του μουσικού υλικού, ενώ ακολούθησε μία εντυπωσιακά κτισμένη εκτέλεση του κοσμαγάπητου Boléro του Maurice Ravel (1875-1937), στη μεταγραφή για δύο πιάνα του ίδιου του συνθέτη. Οι αδελφές Önder, σε αυτό το τελευταίο έργο, απόλαυσαν τη συνοδεία του κρουστού Δημήτρη Δεσύλλα στο ταμπούρο. Επιπλέον, οι ίδιες έπαιξαν με εκφραστική ένταση τις Παραλλαγές για δύο πιάνα, Katibim, του συνθέτη και πιανίστα Αχιλλέα Γουάστωρ (γ. 1973), έργο βασισμένο σε θέμα γνωστού παραδοσιακού τουρκικού τραγουδιού. Εκτός προγράμματος και έχοντας κοντά τους τον Δεσύλλα δώρισαν το ερωτικό Libertango του Astor Piazzolla (1921-1992) και τέλος, ένα έργο παραλλαγών, για έξι χέρια, με τη συμμετοχή του Γουάστωρ, βασισμένο στο τρίτο και τελευταίο μέρος, Alla turca, της Σονάτας αρ. 11, KV 331/300i, του Mozart, επίσης του Γουάστωρ.
Η ημέρα πιάνου σφραγίστηκε με βραδινή συναυλία, η οποία άρχισε στις 20.30 και έλαβε χώρα στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης. Περιέλαβε αποκλειστικά έργα του Liszt και φιλοξένησε τρεις εκλεκτούς νέους πιανίστες της νεότερης γενιάς τους οποίους συνόδευσε η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, υπό τη διεύθυνση του χαρισματικού αρχιμουσικού Γιώργου Ζιάβρα, που έχει ως έδρα του τη Γερμανία.
Ειδικότερα, η βραδιά άνοιξε με το Βαλς του Μεφιστοφελή (Mephisto Waltz) αρ. 1, για ορχήστρα, S. 110, κατά το οποίο ορχήστρα και μαέστρος, έφεραν στο προσκήνιο με εκφραστική μουσική γενναιοδωρία και ο δεύτερος, εφαρμόζοντας κινησιολογία ξεχωριστής πλαστικότητας, το σπινθηροβόλο και διαβολικό πνεύμα της παρτιτούρας.
Στη συνέχεια, οι παραπάνω συντελεστές στήριξαν με ετοιμότητα τους τρεις πιανίστες. Οι τελευταίοι, κάτοχοι διαφορετικών μουσικών προσωπικοτήτων και ποιοτήτων, επωμίσθηκαν τα απαιτητικά σολιστικά μέρη των αριστουργημάτων που ακούστηκαν και στα οποία η ορχήστρα κατέχει συμπρωταγωνιστικό ρόλο. Πιο συγκεκριμένα, ο ταλαντούχος Μάριος Παντελιάδης, που διαμένει μόνιμα στην Ιταλία, κατά τη Φαντασία πάνω σε μοτίβα από τη σκηνική μουσική «Ερείπια των Αθηνών» του Beethoven, για πιάνο και ορχήστρα, S. 122, έχοντας στη λεπτομέρεια προετοιμαστεί και με διαυγές-αναλυτικό παίξιμο, επέδειξε ιδιαίτερη μουσικότητα και δεξιοτεχνικό οίστρο.
Ακολούθησε ο άλλοτε μαθητής του αλησμόνητου Ρώσου θρύλου των πλήκτρων και φιλέλληνα Nikolai Petrov (1943-2011) στο Κρατικό Ωδείο Tchaikovsky της Μόσχας, Παναγιώτης Τροχόπουλος, κάτοχος των μυστικών της μεγάλης «Ρωσικής Πιανιστικής Σχολής» και γνωστός για το υψηλών απαιτήσεων ρεπερτόριο που ερμηνεύει. Ας υπογραμμιστεί ότι πρόκειται για τον πρώτο Έλληνα πιανίστα που ασχολήθηκε διεξοδικά με την εκτέλεση μουσικά και τεχνικά δυσπροσπέλαστων έργων του εμβληματικού Γάλλου συνθέτη και βιρτουόζου Charles-Valentin Alkan, 1813-1888, συγχρόνου των Chopin και Liszt και αδελφικού φίλου του πρώτου. Του Τροχόπουλου η δεξιοτεχνική άνεση, ο χορταστικά μεγάλος και στιλπνός ήχος, οι συναρπαστικές ατάκες, οι ολοκάθαρες τρίλιες, ο πάντα ενδιαφέρων τρόπος με τον οποίον φορμάριζε τις φράσεις και η ισχυρή ηρωικοδραματική μουσική αφήγηση, δικαίωσαν κάθε μέτρο της Ουγγρικής Φαντασίας για πιάνο και ορχήστρα (ορθότερα, Φαντασία πάνω σε λαϊκές ουγγρικές μελωδίες, γερμ. Fantasie über ungarische Volksmelodien), S. 123, που έπαιξε. Εκτός προγράμματος, αξιοποιώντας το τεχνικό του οπλοστάσιο, με άφθονες δόσεις γνήσιας βιρτουοζιτέ και παραμένοντας πάντα σε ουγγρικό μουσικό έδαφος, πρόσφερε τον Ουγγρικό Χορό αρ. 5 του Johannes Brahms (1833-1897), σε μεταγραφή του αξέχαστου Ούγγρου βιρτουόζου πιανίστα Györgi Cziffra (1921-1994).
Το δεύτερο μέρος της συναυλίας άνοιξε με το Συμφωνικό Ποίημα αρ. 6, Mazeppa, S. 100, κατά το οποίο ο Ζιάβρας έδειξε τη δική του δεξιοτεχνία και υψηλή μουσική αντίληψη οδηγώντας την πρόθυμη ορχήστρα του σε μία θυελλώδη ερμηνεία όπου το περιγραφικό στοιχείο της παρτιτούρας, ο σφοδρός καλπασμός του άγριου αλόγου πάνω στο οποίο ως τιμωρημένος βρίσκεται δεμένος και γυμνός ο Ουκρανός ευγενής Mazeppa, το μεγαλοπρεπές εμβατήριο, αλλά και εκείνες οι υπέροχες λυρικές σελίδες, έτυχαν μίας ιδιαίτερα εκφραστικής και άκρως πειστικής ανάγνωσης αξιοσημείωτης θεατρικής δύναμης.
Η βραδιά έκλεισε με το διάσημο Totentanz (ελλ. Χορός των Νεκρών), παράφραση πάνω στο Dies irae, S. 126, το οποίο η Αλεξία Μουζά απέδωσε με εκρηκτική ενέργεια, σφιχτοδεμένο ήχο και δυναμισμό. Επιπλέον, κέρδιζαν στα δάχτυλά της οι πολλές μεταμορφώσεις -διατυπωμένες τόσο ευφάνταστα από τον Liszt– του διάσημου γρηγοριανού ψαλμού Dies irae (ελλ. Ημέρα οργής), τον οποίον, εκτός από τον ίδιο, κι αρκετοί άλλοι συνθέτες αξιοποίησαν επιτυχώς σε έργα τους.
Εν κατακλείδι, μία αξιοσημείωτης ποιότητας συναυλία αφιερωμένη στον ανεκτίμητο μουσουργό.
