Με ένα πρόγραμμα αποτελούμενο αποκλειστικά από έργα Ελλήνων συνθετών, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ) έδωσε μία ιδιαίτερα επιτυχημένη συναυλία στις 8/11, στην αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης (Φίλων της Μουσικής) του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Στο podium της ΚΟΑ στάθηκε ο βραβευμένος νέος μαέστρος Έκτορας Ταρτανής, ο οποίος έχει αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα κυρίως στη Γερμανία (σημειώνουμε ότι από το 2018 κατέχει τη θέση του πρώτου Kapellmeister στην Όπερα του Freiburg).
Η συναυλία άνοιξε με το συμφωνικό ποίημα Ο θάνατος της αντρειωμένης του Μανώλη Καλομοίρη (1883-1962), έργο ολοκληρωμένο το Πάσχα του 1944 (16/4/1944). Ο ηρωικός-τραγικός χαρακτήρας της παρτιτούρας, που ολοκληρώθηκε κατά τα δύσκολα χρόνια της κατοχής, και η συγκινησιακά φορτισμένη διάθεση της μουσικής, ήρθαν με πειστικότητα στην επιφάνεια κατά την πρόσφατη ερμηνεία της παρτιτούρας, που λάβαμε.
Στη συνέχεια, ακούσαμε το Κοντσέρτο για βιολί του Νίκου Σκαλκώτα (1904-1949), ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα του σημαντικού συνθέτη, από τον πρώιμο θάνατο του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος εβδομήντα χρόνια. Το έργο, γραμμένο το 1937, αποτελείται από μία άψογα ανεπτυγμένη ρυθμική πλοκή και είναι γεμάτο από τεχνικά και μουσικά απαιτητικά μέρη τόσο για τον σολίστ όσο και για την ίδια την ορχήστρα. Παραμένοντας μακριά από τονικά κέντρα και μέσα στο σύμπαν της ατονικότητας, ξετυλίγει το πολύτιμο ταλέντο του Σκαλκώτα σε όλη του την έκταση. Το σολιστικό μέρος κατά την πρόσφατη εκτέλεση επωμίσθηκε ο νεαρός βιολονίστας Ιόνιαν Ηλίας Καντέσα, ο οποίος απέδωσε με εντυπωσιακή τεχνική δεξιότητα και αντίληψη των μουσικών ζητουμένων. Δίπλα του, η ΚΟΑ, υπό τον Ταρτανή, πρόσφεραν μια γεμάτη συναισθηματική ένταση συνοδεία προβάλλοντας την έξοχα και στη λεπτομέρειά της δουλεμένη σκαλκωτική ενορχήστρωση. Εκτός προγράμματος, ο Καντέσα χάρισε μία στοχαστική ανάγνωση της Sarabande, από την Παρτίτα για σόλο βιολί αρ. 2, BWV 1004, του Johann Sebastian Bach.
Το δεύτερο μέρος της συναυλίας άρχισε το συμφωνικό ποίημα Αετός του Γεωργίου Σκλάβου (1888-1976), εμπνευσμένο από το ομώνυμο γνωστό δημοτικό τραγούδι και ολοκληρωμένο το 1922. Ο Ταρτανής προέτρεψε την ΚΟΑ να αποδώσει το έργο με ιδιαίτερη δραματικότητα προτείνοντας μια υψηλής αμεσότητας ερμηνεία.
Την βραδιά σφράγισαν οι Κλέφτικοι Χοροί του Πέτρου Πετρίδη (1892-1977), γραμμένοι το 1922 και επεξεργασμένοι λίγο αργότερα. Στο σύντομης διάρκειας αυτό έργο, ΚΟΑ και Ταρτανής, φώτισαν με συνέπεια τα χαρακτηριστικά ρυθμικά στοιχεία.
Συνοψίζοντας, σε όλα τα παραπάνω έργα, είχαμε την ευκαιρία να εκτιμήσουμε τις αξιοσημείωτες μουσικές ικανότητες του Ταρτανή, που ενέπνευσε την ορχήστρα εκμαιεύοντάς της ερμηνευτικές ποιότητες και τεχνικές δυνατότητες πραγματικά ξεχωριστές. Ευχόμαστε στο όχι μακρινό μέλλον να έχουμε και πάλι την ευκαιρία να τον απολαύσουμε σε σύμπραξη με την ΚΟΑ. Δίχως άλλο, μία στενότερη και συχνότερη συνεργασία του με το ορχηστρικό σύνολο θα επέφερε ιδιαίτερα ενδιαφέροντες μουσικούς καρπούς.
Χορωδιακά έργα από την musicAeterna
Μερικές μέρες αργότερα, στις 12/11, πάντα στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης, παρακολουθήσαμε συναυλία του χορωδιακού συνόλου της musicAeterna, υπό τη διεύθυνση του Θεόδωρου Κουρεντζή. Ο Κουρεντζής, ιδρυτής τόσο του ορχηστρικού όσο και του χορωδιακού συνόλου musicAeterna, στα οποίο έχει προστεθεί και Βυζαντινή Χορωδία muscAeterna (τα σύνολα είχαν από την εποχή της ίδρυσής τους έδρα την ρώσικη πόλη Perm, ενώ πρόσφατα, σύμφωνα με πληροφορίες, μεταφέρθηκαν στην Αγ. Πετρούπολη), είναι ένας από τους διεθνώς πλέον προβεβλημένους και δημοφιλείς αρχιμουσικούς, που σήμερα καταφέρνει να γεμίζει τις αίθουσες συναυλιών όπου και αν βρίσκονται αυτές. Εντούτοις, υπάρχει μία μερίδα, όχι μικρή, ακροατών, κριτικών, και, προφανώς, μουσικών, που προβληματίζεται με τις ενίοτε ακραίες ερμηνευτικές του προσεγγίσεις: λ.χ. υπερεμφατικοί σχηματισμοί μουσικών φράσεων και έντονοι τονισμοί μουσικών φθόγγων, επιλογή υπερβολικών tempi, τα οποία μπορεί να είναι πολύ αργά ή πολύ γρήγορα, και αλλοιώσεις βασικών μουσικών στοιχείων της παρτιτούρας. Το 2018, κατά την παρουσίαση της όπερας La Clemenza di Tito KV 621 του Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ του Salzburg, δεν δίστασε να παρεμβάλει μέρη από άλλα έργα του ίδιου συνθέτη (λ.χ. μέρη από την Λειτουργία KV 427/417a, τραγουδισμένα, ωστόσο, υπέροχα από την Χορωδία musicAeterna). Και πολύ πιο πρόσφατα (Παρίσι, Théâtre du Châtelet, 27/10), ερμηνεύοντας το Requiem KV 626, πάλι του Mozart, πριν από την έναρξη του έργου όπως και μετά από το Lacrimosa, διακόπτοντας τη ροή της παρτιτούρας, παρέθεσε βυζαντινούς ύμνους. Επιπλέον, έχουν συζητηθεί συνεντεύξεις του μέσα από τις οποίες διαφαίνεται ένα μάλλον υπερτροφικό «εγώ», λ.χ. συνέντευξη στον Peter Culshaw, εφ. The Telegraph, 12/11/2005, όπου, ανάμεσα σε άλλα, αναφέρει ότι εκείνος θα σώσει την κλασική μουσική (I will save classical music). Βεβαίως, ο τελετουργικός τρόπος με τον οποίον προτείνει τις συναυλίες του (λ.χ. χαμηλός φωτισμός ή σκοτάδι στην αίθουσα, μουσικοί της ορχήστρας που παίζουν όρθιοι, βιντεοπροβολές κατά τη διάρκεια των μουσικών εκτελέσεων) έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών ακροατών που μαγεύονται τόσο από τον ίδιο όσο και από τις προτάσεις του. Ωστόσο, πρέπει να υπογραμμιστεί, ότι δεν αποτελεί ευχάριστη εμπειρία όταν διαπιστώνεται πως το ερμηνευτικό αποτέλεσμα αποκλίνει, κάποιες φορές μάλιστα σε ανησυχητικό βαθμό, από το κείμενο της παρτιτούρας. Το ίδιο το έργο πρέπει πάντα να έχει τον πρώτο λόγο. Και δεν χωράει αμφιβολία σε αυτό.
Σχετικά τώρα με την πρόσφατη αθηναϊκή συναυλία, είχε ανακοινωθεί ότι το πρόγραμμα θα καλυπτόταν από το Κοντσέρτο για Χορωδία του σημαντικού Ρώσου συνθέτη Alfred Schnittke (1934-1988), το οποίο τελικά ακούστηκε στο δεύτερο μέρος της βραδιάς. Στο πρώτο μέρος, τα φώτα της αίθουσας έσβησαν τελείως για να αρχίσει η ακρόαση σειράς χορωδιακών έργων διαφορετικών εποχών, τα οποία δεν είχαν γνωστοποιηθεί στο κοινό (μία έντυπη σελίδα με τα έργα δόθηκε στο τέλος της συναυλίας). Μέσα στο σκοτάδι, λοιπόν, ακούστηκαν οι συνθέσεις O vis eternitatis της Hildegard von Bingen (1090-1179), ερμηνευμένη από την χορωδία musicAeterna, Vai me (ανωνύμου), από την Βυζαντινή Χορωδία musicAeterna, Lux Aeterna του György Ligeti (1923-2006), από την χορωδία musicAeterna, Τεριρέμ, από την Βυζαντινή Χορωδία musicAeterna, και Ave rex gentis anglorum (ανωνύμου), από την Χορωδία musicAeterna. Όπως διαβάσαμε στη σελίδα που μας δόθηκε κατά την έξοδο από την αίθουσα, η Βυζαντινή Χορωδία musicAeterna δημιουργήθηκε το 2018 από τον Κουρεντζή, με σκοπό να ανακαλύψει εκ νέου τους θησαυρούς της βυζαντινής μουσικής, συνδυάζοντας την κλασική φωνητική παιδεία με τις αρχαίες παραδόσεις της ελληνορθόδοξης ψαλτικής τέχνης.
Σε αυτό το ποικίλο και διαφορετικών ιστορικών περιόδων ρεπερτόριο, οι δύο χορωδίες κέρδισαν τις εντυπώσεις μέσω του καλολαξευμένου, ευαίσθητου και πλούσιων αποχρώσεων ήχου τους, όπως και μέσω της πνευματικότητας της έκφρασής τους.
Παρόμοιες ποιότητες διαπιστώθηκαν και κατά το δεύτερο μέρος της συναυλίας, όταν τελικά ερμηνεύτηκε το αριστουργηματικό, σαραντάλεπτης περίπου διάρκειας, Κοντσέρτο για μεικτή Χορωδία του Schnittke, η σύνθεση του οποίου ολοκληρώθηκε το 1985. Η αποτελούμενη από εξαιρετικές φωνές χορωδία, άψογα προετοιμασμένη από τον διευθυντή της, Vitaly Polonsky, χάρισε μία ανάγνωση που με νόημα υπογράμμιζε τη στενή σχέση του ήχου των λέξεων του κειμένου (θαυμάσιοι στοίχοι από το Βιβλίο των Θρήνων του Αρμένιου μοναχού Grigor Narekatsi, 951-1003) με τις απόκοσμες συγχορδίες και μια γραφή που ισορροπεί ανάμεσα στην τονικότητα και την ήπια ατονικότητα, με εμφάνιση διατονικών clusters. Στο τέλος του τετάρτου μέρους, κατά τη διάρκεια του καταληκτικού Amen (η λέξη επαναλαμβάνεται σε μουσικό ισοκράτη) που οδηγεί στην τελική κορώνα, η χορωδία και ο Κουρεντζής, εγκατέλειπαν σταδιακά και με τελετουργικό τρόπο τη σκηνή, αφήνοντάς την τελικά άδεια, με το podium και την παρτιτούρα φωτισμένα.
