τοῦ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΩΤΣΑΚΟΥ.
Τριακοστό δεύτερο 2013.
ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΕΞΩΜΟΥΣΙΚΑ (ἐδῶ γεωγραφικά: Νέος Κόσμος!) ἐφαλτήρια καταρτισμοῦ προγραμμάτων τῆς Κρατικῆς καταλήγουν κάποτε (ὄχι πάντα) σὲ εὐτυχέστατα ἀποτελέσματα. Λ.χ. τὸ πρόγραμμα ἔργων ποὺ ἔγραψαν στὶς ΗΠΑ, μεγάλοι πρόσφυγες τῆς Εὐρωπαϊκῆς Μουσικῆς. Ἀρχιμουαικὸς ὁ ἐξαίρετος, καὶ ἀνεπίτρεπτα παραγκωνισμένος Βλαδίμηρος Συμεωνίδης (γ. 1972), σολίστ ὁ νεαρὸς πιανίστας Κωνσταντίνος Βαλλιανάτος πού φοροῦσε…μαῦρα γυαλιά (ἐλπίζουμε ὄχι λόγῳ ὀφθαλμασθενείας). Συνθέτες καὶ ἔργα:
ΙΓΚΟΡ ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ (1881-1972): «Κοντσέρτο, μι ὕφ., Dumbarton Oaks» (1937-38· α΄ ἐκτ. 1938 ὑπὸ τὴ Νάντια Μπουλανζὲ στὸ ὁμώνυμο κτῆμα τοῦ ἀμερικανοῦ διπλωμάτου, συλλέκτου καὶ ἱστορικοῦ τς τέχνης Robert Woods Bliss (1875-1962) καὶ τῆς συζύγου του Mildred Barnes Bliss (1879 –1969) γιὰ τὴν 30ὴ ἐπέτειο τοῦ γάμου τους. Σὲ 3 μέρη, γιὰ φλάουτο, κλαρινέτο, φαγκότο, 2 κόρνα, ἀνὰ 3 βιολιά καὶ βιόλες καὶ ἀνὰ 2 βιολοντσέλλα καὶ κοντραμπάσσα. Ἀριστούργημα όνειρωδῶς ἑρμηνευμένο ἀπὸ τὸν ἀγαπητὸ Συμεωνίδη, ἀναδείξαντα ἀναγλυφικότητα ἰδεῶν,, λαμπερὴ ἐνοργάνωση, σφύζοντες ρυθμούς. Ἀνώτερο ἴσως τοῦ πρόσφατα ἀκουσμένου Σεπτέτου (1951-52). Α΄ μέρος: Προσωπικότατος νεοκλασσικισμός, θαυμαστῆς πρωτοτυπίας θεματικὲς ἀντιθέσεις. Ἡ διαδηλούμενη σχέση μὲ τὸ Μπάχ ἰχνηλατεῖται μόνο στὴν ἀείρροη κινητικότητα τῶν ἐγχόρδων. Β΄ μέρος: γοητευτικὴ διφωνία α΄ βιολιοῦ καὶ φαγκότου, διαδέχονται ἀπροσδόκητα κάθετες ἀργὲς συνηχήσεις καὶ σόλο φλάουτου. Γ΄ μέρος: διεγερτικὸ ρυθμικὸ ὀστινάτο, ἐνορχήστρωση ἀναπέμπουσα στὴν μυθικὴ «Ἱεροτελεστία» (1913).
ΜΠΕΛΑ ΜΠΑΡΤΟΚ (1881-1945): τὸ πασίγνωστο Κοντσέρτο γιὰ πιάνο ἀρ. 3, κύκνειο ἇσμα μεγίστου δημιουργοῦ. Ὁ Βαλιανάτος τὸ παρερμήνευσε, σὲ ἐντονότατη διαφωνία μὲ τὴν εὔροα λεπτουργημένη ὀρχήστρα, τεχνικῶς καὶ φθογγικῶς μὲν ἄψογα, ἀλλὰ μὲ κατάχρηση πεντάλ λυσσωδῶς καὶ ἀενάως πατημένου, ποὺ παραμόρφωσε ἦχο καὶ συνθετικὴ σκέψη. Ἕνας ἀκόμη ἐκκεντρικὸς τοῦ πιάνου. Θεέ μου, φύλαγέ μας!
ΙΓΚΟΡ ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ: «Πόλκα τοῦ Τσίρκου» (1942), παραγγελία τοῦ χορογράφου Μπαλανσίν γιὰ τὸ φημισμένο τσίρκο «Ἀδελφοὶ Ρίνγκλινγκ & Μπάρνουμ», ὅπου ἑρμηνεύθηκε ἀπὸ 50…ἐλέφαντες καὶ 50 χορεύτριες (9.4.1942). Τὶ φινέτσα καὶ χάρη μὲς στὸ ἠθελημένα γκροτέσκο! Ὁ στυφὸς χιουμορίστας Στραβίνσκυ γίνεται σὲ κάθε του ἔργο πιὸ ἀξιαγάπητος!
ΑΡΝΟΛΝΤ ΣΑΙΝΜΠΕΡΓΚ (Schœnberg,1874-1951): «Θέμα καὶ Παραλλαγές», ἔργο 43β, ἄσχετο μὲ τὶς «Παραλλαγές» ἔργο 31 (1926-28), τετραβάγγελο τῶν δωτεκαφθογγιστῶν ποὺ συμπαρέσυρε στὴν ἄβυσσο τοῦ μουσοκτόνου συστήματός του ὁ πάνττοε ἀμφιλεγόμενος μακαρίτης. Τονικότατη, (σολ ἐλ.!) ἄσκηση πυκνότατης ἀντιστίξεως μὲ πρωταγωνίστρια τὴν τούμπα―σχεδὸν κοντσέρτο γιὰ τούμπα. Θυμίζουμε καὶ τὴν ἐπίσης ὀψίμως τονικὴ «Συμφωνία Δωματίου» ἀρ. 2, μι ὕφ. ἐλ. Ἐπιμελέστατα ἀποσιωπούμενες ἀμφιβολίες τοῦ Σαῖνμπεργκ γιὰ τὸ σύστημά του; Πάντως ὁ τελειοθήρας Συμεωνίδης, δὲν ἄφησε σκιὰ ἀμφιβολίας γιὰ τὸ ἔργο.
ΠΡΟΚΟΦΙΕΦ, ΣΕΡΓΚΕΪ (1891-1953): Σουΐτα, 6 μέρη, ἔργο 33α, ἀπὸ τὴν 3πρακτη ὄπερα «Ἡ ἀγάπη γιὰ τὰ Τρία Πορτοκάλια». Ἀλληλουχία ρυθμικὰ πνευματωδέστατων παραμυθοραμάτων, διατηρούντων τὴ σκηνικότητα τῆς προελεύσεώς του (ἀρ. 6, Διαφυγή). Πλὴν τοῦ πασιγνώστου Ἐμβατηρίου (ἀρ. 3), ὁ λυρικότατος ἀρ. 5 (Πρίγκιπας καὶ Πριγκίπισσα) προαναγγέλλει ἀμυδρότατα τὴν Συμφωνία ἀρ. 5, ἔργο 100! (Αἴθουσα ΧΔΛ, 15.11.2013).
* * *
ΚΥΠΟΥΡΓΟΣ, ΝΙΚΟΣ (γ. Ἀθήνα, 1952): «Προσοχή, ὁ Πρίγκιπας λερώνει», μονόπρακτη ὄπερα 65΄, «καὶ γιὰ παιδιά» (2013;), στὴ Λυρική. Ἐντονότερη ὡς τώρα ἐντύπωσή μου γιὰ συνθέτη, δίχως βιογραφικό στὸ πρόγραμμα: τὸ ἔργο του «Knots» (Κόμποι) γιὰ 16 φωνὲς ἀ καπέλλα (1975-1976), σὲ κείμενο τοῦ Σκώτου ψυχαναλυτοῦ Ronald David Laing (1927–1989). Προοιώνιζε γιὰ τὸ νεαρὸ, τότε, προστατευόμενο τοῦ Χατζιδάκι (συμπράττοντα καὶ στὴ σκανδαλωδῶς πολυδάπανη Λιλιπούπολη, μυθολογία σαπουνόφουσκας…) ἄνοδο σὲ δύσβατα ὑψίπεδα νεώτερης συνθέσεως. Ἔκτοτε τὸν ἔχασα. Ἄκουγα ὅτι ἔγραφε κυρίως μουσικὲς κινηματογράφου καὶ θεάτρου, παιδικοῦ καὶ μή, ὄχι βέβαια σὲ ἐπίπεδα Ἄλφρεντ Νιούμαν, Μπέρναρντ Χέρμαν ἢ Μίκλος Ρόσα, ἀλλὰ στὰ πρότυπα τῆς παρωπιδοφόρου καὶ αὐτιστικῆς ἑλληνικῆς μικρολογίας. Παρακολούθησα (1994) τὀ σύντομο λυρικό του «Σιωπή, ὁ βασιληᾶς ἀκούει», παραγγελία Μεγάρου: κακόγλωσσες ἔλεγαν τότε πὼς ὁ τίτλος του ἀναφερόταν συγκεκαλυμμένα στὸ… Χρῆστο Δ. Λαμπράκη. Ἀκόμη, ὁ Κυπουργός, ὅπως δεκάδες ἄλλων, μαθήτευσε στὸ Γιάννη Ἀνδρέου Παπαϊωάννου, στὸν περίφημο συνθέτη Max Deutsch, παιδαγωγὸ στὴν παρισινὴ École Normale (δίπλωμα: 1981) καὶ παρακολούθησε «μαθήματα καὶ σεμινάρια» τῶν Μπουλέζ, Λουτοσλάβσκυ καὶ Ντυτιγιέ. (Καλογερόπουλου: «Τὸ Λεξικὸ τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς», 1998, τόμ. 3ος, σσ. 358-590). Τίποτε ἀπὸ αὐτὰ δὲ διακρινόταν στὸ ἔργο τοῦ 1994 καθὼς καὶ στὴ σχοινοτενῆ χαμομηλόγευστη σουΐτα μὲ ξέφτια χρηστικῶν μουσικῶν, σὲ πρόσφατη συναυλία τοῦ ΕΣΣΜ.
Ὁ Κυπουργὸς εἶναι μέλος τοῦ Δ.Σ. τῆς Λυρικῆς. Εἰλικρινέστατα ἀνεπιθύμητος πλὴν ἀναπόδραστος ὁ συσχετισμὸς μὲ τὴν ἰδιότητα αὐτή τῆς παραγγελίας τοῦ ἔργου ἀπὸ τὸ ἵδρυμα. Ἐρώτηση ἐμφατικότατη: μὲ Κυπουργὸ θὰ ἐξοφλήσει φέτος τὸ ἵδρυμα τὴν καταστατικὴ ὑποχρέωσή του στὴν Ἑλληνικὴ Μουσική; Ἐπιβάλλεται ἕνα ναί ἢ ἕνα ὄχι. Θετικότατη ἐντύπωση: ὑπέροχα δοκίμια στὸ…πρόγραμμα γιὰ τὸ ἔργο, τῶν λιμπρετίστα-σκηνοθέτου Θωμᾶ Μοσχόπουλου καὶ Κυπουργοῦ, ἀδικαίωτα ὅμως στὴν πράξη.
Τὸ ἔργο στηρίζεται στὸ παραμύθι «Ὁ Χοιροβοσκός» (δαν. Svinedrengen, 1841) τοῦ μεγάλου Χὰνς Κρίστιαν Ἄντερσεν (1805 –1875): ἐρωτευμένος πρίγκιπας μεταμφιέζεται σὲ χοιροβοσκὸ γιὰ νὰ κατακτήσει μιὰ πριγκίπισσα ἀγέρωχη, ὑπερπροστατευμένη σὲ κρυστάλλινο, ἀποστειρωμένο πύργο. Ἐπιτυχημένο λιμπρέττο: ὁ πρίγκιπας ἐρωτεύεται μιὰν ἀκόλουθο τῆς πριγκίπισσας ποὺ συγκινεῖται ἀπὸ τὸ τριαντάφυλλο καὶ τὸ ἀηδόνι, τὰ πρῶτα του δῶρα του ποὺ ἡ ψηλομύτα ἐργοδότριά της περιφρόνησε. Στὰ δεύτερα (μαγικὲς ροκάνα καὶ χύτρα) ὁ κ. Μσχόπουλος σίγουρα ἀνέτρεξε σὲ δεκάδες…Τσελεμεντέδων γιὰ νὰ παραθέσει δεκάδες ἐδεσμάτων, διεθνῶν καὶ ἐγχωρίων. Χάππυ ἔντ τὸ σμίξιμο πρίγκιπα καὶ ἀκολούθου. Ἐπιμύθιο: ἡ πραγματικὴ ἀγάπη εἶναι ἀέναος καθημερινὸς ἀγώνας, ὄχι «ζῆσαν αὐτοὶ καλά».
Μουσικὴ γραμμένη ἀπὸ τεχνίτη… ἀνεπαρκῶς ἔμπειρο: ὁ Κυπουργὸς δηλοῖ ὅτι χρησιμοποιεῖ πνευστὰ, χαρακτηρίζοντας τὸν θύραθεν, «ρυπαρό» γουρουνόκοσμο καὶ ἔγχορδα, φλάουτα, τσελέστα κ.λπ. γιὰ τὴν κρυστάλλινη πριγκιπικὴν εἰρκτή: Συγκεκριμένα: φλάουτο, πίκκολο, ἀνὰ 2 κλαρινέτα, κόρνα, τρομπέτες, τρομπόνια καὶ κρουστά, πιάνο, τσελέστα, ἀνὰ 3 α΄ καὶ β βιολιά, καὶ ἀνὰ 2 βιόλες, βιολοντσέλα, κοντραμπάσσα: σύνολο 29. Στὴν πράξη ἄσχημη ἠχητικὴ ἀνισορροπία μεταξὺ τραχύηχων πνευστῶν (ἔλειπε τὸ ἡδύμολπο ὄμποε) καὶ ἁπαλόηχων ἐγχόρδων, παρὰ τὶς φιλότιμες προσπάθειες τοῦ ἀρχιμουσικοῦ Νίκου Βασιλείου νὰ ἰσορροπήσει τὰ…. ἀνισόρροπα μὲ τὶς 9 φωνὲς, ἀνομοιογενεῖς σὲ ἠχόχρωμα καὶ ματιέρα: 4 γυναικεῖες, πριγκίπισσα (Μαρία Μαυρομμάτη) + 3 ἀκόλουθοι (ἡ α΄: Μιράντα Μακρυνιώτη), πειθαρχημένες φωνητικὰ σχεδὸν κολορατοῦρες, καὶ 5 ἀντρικές: πρίγκιπας (Χ, Ἀλεξανδρόπουλος), βασιλιᾶς (Ν. Κοτενίδης) καὶ 3 γουρουνάκια (Κωστόπουλος, Λορέντζος, Ρακόπουλος), ὅλοι λίγοπολὺ τραχεῖς ἢ ὀξύηχοι. Μουσικὴ κοσμίως ἄχρους, ἄοσμος καὶ ἄγευστος, μὲ διακριτοὺς ἀλλοτινοὺς ἀπόηχους ὥσπου ἀναιτίως ξέσπασε τσουνάμι παραθεμάτων: «4 ἐποχὲς» Βιβάλντι, «Ριγολέττος», «Κάρμεν», «Τραβιάτα», «Ναμποῦκο», Τσαϊκόφσκυ, Ρίμσκυ-Κόρσακωφ, Μποροντίν, Μπάχ κ.ἄ.. Σκηνοθεσία, σκηνικά (Εὐαγγελία Φλεριανοῦ), κοστούμια (Κλαίρ Μπρέσγουελ), εὐπρεπέστατα: δὲν ἐνόχλησαν, δὲν ἀπογείωσαν. Δέ λέω ὅτι ἔχασα 65΄ ἀπὸ τὸ ὁλοένα μειούμενο προσδόκιμο ζωῆς μου: ἁπλῶς…«οὔτε κρύο, οὔτε ζέστη». Ἀναμφίλεκτα προεῖχαν ἄλλες προτεραιότητες. Τὸ ἔργο θὰ δοθεῖ συνολικὰ σὲ 38 παραστάσεις, σκανδαλωδῶς πρωτάκουστος ἀριθμὸς γιὰ τὴν ΕΛΣ: τοὺλάχιστον μουσικῶς, ὑπάρχει χρόνος βελτιώσεων («Ὀλύμπια», 16.11. 2013· «πρώτη» 9.11.2013).
――――――――――――
