Ο γεννημένος στη Γερμανία (Κολωνία), αλλά μεγαλωμένος και λατρεμένος στη Γαλλία, ιδιαίτερα στο φωτεινό Παρίσι, συνθέτης και βιολοντσελίστας Jacques Offenbach (1819-1880) υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους και χαρισματικότερους δημιουργούς της ευρωπαϊκής μουσικής σκηνής του 19ου αιώνα. Άφησε πίσω του μεγάλο αριθμό κωμικών αλλά και μερικών σοβαρών μελοδραμάτων, ένα μπαλέτο, τραγούδια, πιανιστικά κομμάτια, έργα για ένα ή δύο βιολοντσέλα, όπως και ένα Κοντσέρτο για βιολοντσέλο, το οποίο συγκαταλέγεται στα τεχνικά απαιτητικότερα για τον σολίστ.
Βεβαίως, στο ευρύτερο κοινό, είναι γνωστός ως συνθέτης της όπερας Τα Παραμύθια του Hoffmann (Les contes d’Hoffmann), έργο που έγραφε κατά το τέλος της ζωής του, χωρίς να μπορέσει να το ολοκληρώσει. Ωστόσο, ήταν μέσα από τις πολλές του κωμικές όπερες που αγκαλιάστηκε από το κοινό της εποχής του. Ορισμένα από αυτά τα έργα, που είναι γεμάτα λεπτή, ενίοτε καυστική, σάτιρα της πολιτικοκοινωνικής κατάστασης της εποχής τους, ποτέ δεν αφαιρέθηκαν από το σταθερό ρεπερτόριο, ενώ άλλα σταδιακά ανακαλύπτονται χάρη στην πρωτοβουλία διεθνών λυρικών θεάτρων και δισκογραφικών εταιριών, που δίνουν την ευκαιρία στο κοινό να εκτιμήσει πολλά από τα διαμάντια της τόσο ιδιοφυούς και επινοητικής μουσικής σκέψης του Offenbach.
Εδώ, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε αναφορά μας στην υπερπολύτιμη συμβολή του σημαντικού Γάλλου μουσικολόγου και αρχιμουσικού Jean-Christophe Keck (γ. 1964), ο οποίος εδώ και πολλές δεκαετίες, μέσα από μία αστείρευτη αγάπη και έναν αμείωτο θαυμασμό προς το έργο του συνθέτη, προχωρά σε ενδελεχείς έρευνες, φέρνοντας στην επιφάνεια άγνωστες πηγές και χαμένα ιδιόγραφα, σταδιακά εκδίδοντας εξαιρετικές κριτικές εκδόσεις, οι οποίες συνδράμουν στην αποκατάσταση των έργων του συνθέτη. Είναι κοινό μυστικό ότι πολλές από τις κωμικές όπερες κατά το παρελθόν δέχθηκαν εκτενείς παρεμβάσεις, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τη διασκευή και περικοπή του μουσικού υλικού τους, την αλλαγή της ενορχήστρωσης, όπως και ενίοτε την αλλοίωση του ομιλούμενου κειμένου τους. Ο Keck, με απολύτως εμπεριστατωμένο τρόπο, παραθέτει το σωζόμενο μουσικό υλικό, όπως θα το αναγνώριζε ο τελειομανής Offenbach, που πάντα εργαζόταν με μεγάλη προσήλωση, συνέπεια και προσοχή στη λεπτομέρεια.
Η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), κατά την πρώτη της συνεργασία με την περίφημη Opéra-Comique των Παρισίων, ιδρυμένη το 1714, παρουσίασε ένα από τα πιο επιτυχημένα έργα του συνθέτη, την τετράπρακτη όπερα (opéra féerie) με τίτλο Το Ταξίδι στο Φεγγάρι (Le Voyage dans la Lune), σε λιμπρέτο των Albert Vanloo (1846-1920), Eugène Leterrier (1842-1884) και Arnold Mortier (1843-1885), που είχε ανέβει για πρώτη φορά στην ιστορία, στις 26/11/1875, στο Παρίσι (Théâtre de la Gaîté) και αμέσως αγκαλιάστηκε από το κοινό.
Η γεμάτη συμβολισμούς υπόθεση, που μοιάζει σαν παραμύθι, εμπνέεται από τα μυθιστορήματα Ταξίδι στο κέντρο της γης (Voyage au centre de la terre, 1864) και Από τη γη στη σελήνη (De la Terre á la Lune, 1865) του Jules Verne (1828-1905). Ειδικότερα, αναφέρεται στον νεαρό Πρίγκηπα Caprice, ο οποίος μόλις έχοντας επιστρέψει από ένα εκπαιδευτικό ταξίδι, αρνείται το στέμμα του πατέρα του, Βασιλιά V’lan, υποστηρίζοντας ότι δεν θέλει ούτε να βασιλεύσει, ούτε να παντρευτεί. Βλέποντας το φεγγάρι να αναδύεται, αισθάνεται την ανάγκη να ταξιδεύσει εκεί. Πράγματι, με τον πατέρα του και τον Microscope, επιφανή επιστήμονα του βασιλείου, επισκέπτονται τη σελήνη, όπου συναντούν τους κατοίκους του φεγγαριού και με αυτή τους τη συνάντηση σηματοδοτεί την έναρξη πολλών απρόσμενων και κωμικών, αλλά όχι μόνον συμβάντων (ας μη λησμονούμε ότι ο Offenbach έχει πάντα και την πιο μελαγχολική του πλευρά, που ενίοτε κάνει την εμφάνισή της άλλοτε με διακριτικό και άλλοτε με πιο έντονο τρόπο).
Η παραγωγή που παρακολουθήσαμε (12/7), στη σκηνή της Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος, επρόκειτο για μία προσαρμογή του έργου, που υπέγραφε ο διάσημος Γάλλος σκηνοθέτης και ενδυματολόγος Laurent Pelly, συνεργαζόμενος με τους Agathe Mélinand (προσαρμογή λιμπρέτου και νέα εκδοχή διαλόγων, δραματουργία), Barbara de Limburg (σκηνικά) και Joël Adam (φωτισμοί). Ο Pelly δημιούργησε την παραγωγή το 2021, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ειδικά για τη Λαϊκή Χορωδία Νέων της Opéra-Comique (Opéra Comique’s Maîtrise Populaire, διεύθυνση, Sarah Koné), που ιδρύθηκε το 2016 με σκοπό την εκπαίδευση νέων ηλικίας 10-25 ετών στη λυρική τέχνη και τον χορό.
Πολλά μέλη της επωμίσθηκαν τους κεντρικούς ρόλους του έργου, στην εν λόγω παραγωγή, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό, στις αρχές του 2023, στη Salle Favart. Για τις δύο αθηναϊκές παραστάσεις, τις δυνάμεις της ένωσε με τους Γάλλους, η Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ, υπό τη διεύθυνση της Κωνσταντίνας Πιτσιάκου.
Το εικαστικό μέρος του ανεβάσματος ήταν έξοχο, ευφάνταστο, καλαίσθητο και απολύτως λειτουργικό. O Pelly, με νόημα, παρουσίασε τη γη ως τόπο σκουπιδιών, ενώ αξιοποίησε το καθαρό άσπρο χρώμα για τους Σεληνίτες. Τα κοστούμια, που με τόση τέχνη σχεδίασε ο ίδιος, ειδικά για τους τελευταίους ήρωες, ήταν εύστοχα περίεργα, με πρωτοτυπία σκέψης δημιουργημένα και με μία μεγάλη δόση χιουμοριστικής, αλλά και ποιητικής, διάθεσης. Η ζωηρή κίνηση των τραγουδιστών, ο συνδυασμός των χρωμάτων και ειδικά ο ατμοσφαιρικός φωτισμός, είχαν πολλά να προσφέρουν.
Όπως προαναφέρθηκε, η παραγωγή του Pelly αξιοποιούσε τα μουσικά νιάτα, όχι μόνο στις φωνές της χορωδίας, αλλά και σχεδόν σε όλους τους πρωταγωνιστικούς (με εξαίρεση εκείνον του Βασιλιά) και μικρότερους ρόλους, και, βεβαίως, απευθυνόταν σε ένα νεανικό κοινό κυρίως. Μολονότι τα μουσικά μέρη από την παρτιτούρα της όπερας που επελέγησαν, παρουσιάστηκαν αυτούσια, πολύ θα ευχόμασταν να παρακολουθούσαμε ένα ακόμη πιο πλήρες ανέβασμα της όπερας, δίχως τόσες περικοπές. Ωστόσο, το συνολικό αποτέλεσμα της εν λόγω εξαιρετικής παραγωγής, έπειθε και γοήτευε, καθώς εν τέλει, δεν έχανε τα βασικά νοήματα και τους χυμούς του έργου, ενώ συνδιαλεγόταν σε επίπεδο ουσίας με τη σκέψη του συνθέτη.
Η γαλλική χορωδία και η ελληνική χορωδία (τα παιδιά της τελευταίας πέτυχαν εντυπωσιακά την ορθή προφορά της γαλλικής γλώσσας) ενώνοντας τις δυνάμεις τους τραγούδησαν με μουσικότητα και αυθόρμητο ενθουσιασμό.
Τον ρόλο του Πρίγκιπα κράτησε ο εκφραστικός νεαρός τενόρος Arthur Roussel τραγουδώντας με κέφι και διαθέτοντας χαρισματικό ταλέντο στην κίνηση της απαιτητικής χορογραφίας.
Ως Βασιλιάς V’lan, o έμπειρος βαρύτονος Franck Leguérinel αξιοποιώντας την επιβλητική φωνή του συνεργάστηκε θαυμάσια με τους νεότερους συναδέλφους του και έφερε στην επιφάνεια με κύρος τα ζητούμενα του μέρος του.
O νεαρός βαρύτονος Matéo Vincent-Denoble υποστήριξε με θεατρικότητα τα χιουμοριστικά στοιχεία του Microscope.
Απολαυστικοί στην κίνηση και στη γεμάτη brio ερμηνεία τους υπήρξαν οι Ludmilla Bouakkaz (Πριγκίπισσα Fantasia), Enzo Bishop (Βασιλιάς Cosmos), Violette Clapeyron (Flama), Rachel Masclet (Βασίλισσα Popotte) και Micha Calvez-Richer. Τη διανομή συμπλήρωσαν επιτυχώς ως δεσποινίδες επί των τιμών οι Salomé Baslé, Justine Chauzy Le Joly, Judith Gasnier, Airelle Groleau και Maxence Hermann.
Την ορχήστρα διηύθυνε ο αρχιμουσικός Ηλίας Βουδούρης παραδίδοντας μία ανάγνωση που φώτιζε τη φρεσκάδα, τη μελωδική επινοητικότητα και τη ρυθμική ενέργεια της πάντα απαστράπτουσας οφενμπαχικής σύλληψης. Ένα δυνατό χειροκρότημα για όλους τους συντελεστές!
Κλείνοντας, στους αναγνώστες που θα ήθελαν να εξερευνήσουν περαιτέρω και να ακούσουν την παρτιτούρα στην αυθεντική της μορφή, ανεπιφύλακτα προτείνουμε τη σχετικά πρόσφατη, λαμπρή ηχογραφημένη ανάγνωση του έργου, την πρώτη που περιλαμβάνει πλήρες το υλικό (όμως, με συντομευμένο το μέρος της πρόζας ), η οποία κυκλοφόρησε πέρυσι (27/5/2022) από τις πολυτελείς και μουσικολογικά ενημερωμένες μουσικές εκδόσεις του Palazzetto Bru Zane, με μία υψηλών προδιαγραφών διανομή μονωδών, την Εθνική Χορωδία και την Ορχήστρα του Montpellier Occitanie (Choeur et Orchestre National Montpellier Occitanie), υπό την αναλυτική, ιδιωματική και μουσικότατη διεύθυνση του εκλεκτού νέου Γάλλου αρχιμουσικού Pierre Dumousaud (Bru Zane, “French opera” series vol. 32, BZ 1048).
