της Χριστίνας Κόκκοτα
φιλολόγου-θεατρολόγου
Μπορεί το κράτος να υπερασπίσει τον πολίτη από την λάσπη, τα ψέματα και τις διαστρεβλώσεις της αλήθειας, που επιχειρούν αυθαίρετα σε βάρος του τα Μ.Μ.Ε.; Αυτό είναι το ερώτημα που αιωρείται εμφαντικά και συνοψίζει την βαθύτερη ουσία του εμβληματικού έργου «Η χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ» (1974) του γερμανού συγγραφέα Χάινριχ Μπελ, που έγινε ευρύτερα γνωστό από την ομώνυμη ταινία.
Εκφραστής πλέριος και ακριβής της μεταπολεμικής γερμανικής συνείδησης αλλά και γενικότερα της μεταβιομηχανικής Ευρώπης ο Μπελ, σ’ αυτό το βραβευμένο με Νόμπελ δημιούργημά του περιγράφει και αναλύει με ακρίβεια και καταγγελτική διάθεση τις μεθόδους με τις οποίες τα Μ.Μ.Ε. έχουν τη δύναμη να σπιλώσουν την υπόληψη και την αξιοπρέπεια ενός αθώου πολίτη και να τον εξαναγκάσουν σε ακραίες πράξεις.
Η ηρωίδα του, η Κατερίνα Μπλουμ, μια αγνή και ανυποψίαστη γυναίκα, ενοχοποιείται από γερμανική εφημερίδα για υπόθαλψη ατόμου με εγκληματικό παρελθόν, με το οποίο η καθημερινότητα της ζωής τη συνέδεσε αγαπητικά και μόνον τυχαία κάποια στιγμή. Αποδύεται σε μια απελπισμένη προσπάθεια να προστατεύσει την τιμή της, να αποσείσει από πάνω της την κηλίδα, με την οποία αδικαιολόγητα και άκριτα την στιγμάτισαν, να βρει δικαίωση πλην όμως μάταια.
Έκθετη στην κοινωνική κριτική, αδύναμη και ανυπεράσπιστη απέναντι στη δύναμη των μηχανισμών των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, που επέδραμαν στην ήρεμη ζωή της και τη ρήμαξαν, δικάζεται και καταδικάζεται. Αθώα του αίματος θα απαντήσει στον άδικο διασυρμό της και θα αναζητήσει τη δικαίωσή της στην εκδίκηση. Απελπισμένη και αποκλεισμένη από τα τείχη, που ύψωσαν γύρω της οι μεθοδεύσεις μιας δήθεν εύνομα οργανωμένης κοινωνίας πλην όμως αδιάφορης και κυνικής – ωστόσο υπεύθυνης για την κατεσταλμένη ζωή της – θα προσφύγει τελικά, εξωθημένη από τα πράγματα, στο φόνο, ακραίο και οριακό τρόπο αποκατάστασης της τιμής της.
Είναι φανερό ότι σε ένα έργο έντονων κοινωνικοπολιτικών φορτίσεων ο γερμανός συγγραφέας επιφυλάσσει για τους αναγνώστες του μια κατακλείδα, στην οποία οι καθιερωμένοι μηχανισμοί εξουσίας, αν και ισχυροί και ενίοτε ανάλγητοι, φαντάζουν μικροί σε σύγκριση με το πάθος της αληθινής ζωής, που επιχειρούν να αποδομήσουν. Η μικρή και ασήμαντη Κατερίνα Μπλουμ υπερασπίζεται την καταλυμένη ηθική της μέσα από μια αναπόδραστα υπαγορευμένη ακραία επιλογή και «απενοχοποιείται» απέναντι σε ισχυρούς ενόχους.
Η θεατρική ομάδα Ubuntu ανέλαβε μέσα από τη δραματοποίηση του έξοχου κειμένου του Χάινριχ Μπελ τη θεατρική υλοποίησή του, με τη σκηνοθετική υπογραφή της Ελεάνας Τσίχλη, που οργάνωσε μια αφηγηματική παράσταση με έντονα κλοουνίστικες και μπουφόνικες σημάνσεις. Μια σκηνοθετική επιλογή που όχι μόνο δεν αποδυνάμωσε τη βαρύτητα και τη σημασία του έργου αλλά και ανέδειξε εύστοχα και παραστατικά την καυστικά ειρωνική και καταγγελτική ματιά του συγγραφέα απέναντι στα διαδραματιζόμενα.
Τέσσερες νεαρές ηθοποιοί μοιράσθηκαν με ακρίβεια και πειθαρχία τη ροή της αφήγησης, αλληλοδιαδεχόμενες η μια την άλλη στο κεντρικό ρόλο της Κατερίνας Μπλουμ αλλά και επωμίσθηκαν με άνεση και άλλους ρόλους, που συνθέτουν την υπόθεση του έργου. Ανταμοιβή τους το παραστασιακό αποτέλεσμα, που απέδωσε με σκόπιμα παιγνιώδη τρόπο την ουσία της κειμενικής γραφής, χωρίς να κοντραρισθεί μαζί της ούτε για μια στιγμή.
Μια διαχρονικά επίκαιρη θεατρική πρόταση αντίστασης στο εξουσιαστικό κατεστημένο, που πρωτοπαρουσιάσθηκε στην αθηναϊκή εναλλακτική σκηνή «Bios» και μετακλήθηκε από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας.
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ» (6/11/2013)
