«Μάρκος Μπότσαρης»: θρίαμβος σὲ

συναυλιακὴ μορφή!

τοῦ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΩΤΣΑΚΟΥ.

Εικοστό έβδομο 2012.

ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΟΤΕΡΗ ΣΕ ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΟ τῶν ἀθηναϊκῶν συναυλιῶν

στὶς φετεινὲς «Ἑλληνικὲς Μουσικὲς Γιορτὲς» (ΕΜΓ) ὑπῆρξε ἡ

κατακλεῖδα, μὲ τὴν ὄπερα τοῦ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΡΡΕΡ (1829-1896) «Μάρ-

κος Μπότσαρης» (παγκόσμια πρώτη: Πάτρα, 30.4.1861, παρὰ τὴ

λυσσώδη ἀντίδραση τοῦ ἀρχισκοταδιστοῦ μητροπολίτου Μισαήλ Ἀπο-

στολίδου). Παρὰ τὴν ἀπάθεια καὶ τοῦ ἀθηναϊκοῦ κατεστημένου, τὸ ἔργο,

χάρη στοὺς Β´ʹ΄´ (τοῦ συγκινητικοῦ ἐμπορροράπτου Καραγιάννη) καὶ Γ´ʹ΄´

(Σπινέλλη-Λαυράγκα) «Ἑλληνικοὺς Μελοδραματικοὺς Θιάσους», ἔγινε

ἐμβληματικότατα ἐθνικά ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα ὡς τὶς μακρινότερες ἑλληνικὲς

παροικίες, μέχρι τὸ 1935 περίπου. Τότε στὰ μουσικὰ πράγματα ἐπέ-

πλευσε, ὁ ἐωσφορικὸς Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962), ἱεροεξετα-

στικὰ πολέμιος, συκοφάντης καὶ ὀλετὴρ τῆς Ἑπτανησιακῆς μουσικῆς…

πού σύντομα κατάλαβαν καὶ ἀρχικοὶ του συνοδοιπόρου ὅπως ὁ

ἀγαθότατος Μάριος Βάρβογλης (1885-1967), ὅστις τὸν ἀποκάλεσε

«τρανὸ καταφερτζῆ».

Δύο ἐκδηλώσεις τῶν φετινῶν ΕΜΓ, ἀφιερώνονταν στὸν Καλομοίρη

―λόγῳ 50ετίας ἀπὸ τὴν ἐκδημία του. Ἡ πρώτη ἦταν τὸ πρόγραμμα τῆς

α´ʹ΄´ ἑλληνικῆς συναυλίας ἔργων του στὸ ᾨδεῖο Ἀθηνῶν (11.6.1908) ὅπου

καὶ τὸ μανιφέστο τῆς κατ᾽᾿ αὐτὸν «Ἐθνικῆς Σχολῆς», κύρους _______μικροτέρου

πάντως ἀπὸ τὴν κυμαινόμενης εὐστοχίας μανιέρα ποὺ χαρακτηρίζει ὅ,τι

ἄφησε. Ἡ δεύτερη τὰ πιανιστικά του Ἅπαντα (Ἄρης Γαρουφαλῆς).

Παρελθέτωσαν ἀμφότερα ἀφ᾽ ἡμῶν… Πάντως ὀρθότατα οἱ ΕΜΓ τίμησαν

τὴν ἐπέτειο, ἔμπρακτα ἀποδυναμώνοντας τὴ νοσηρότατη καλομοιρική

ἀνθεπτανησιακή ἐμπάθεια. Ν᾽ ἀκούγεσαι κι᾽᾿ ἐσὺ Μανωλάκη μὲ τὰ θύμα-

τά σου…

Τὴ θεόπνευστην ἰδέα παρουσιάσεως σὲ συναυλιακὴ μορφή, μὲ πιάνο

ἀντὶ ὀρχήστρας ἀρστουργηματικῶν ἑλληνικῶν ὀπερῶν μὲ χαμένες ἐνορχηστρώσεις ἀρύσθηκεν ὁ ἐμπνευστὴς τῶν ΕΜΓ Βύρων Φιδετζῆς ἀπὸ τὸν

τρισμέγιστο Σπύρο Σαμάρα: καὶ οἱ 4 μὲ τὶς σωζόμενες ἐνορχηστρώσεις

(«Μάρτυς», 1894, «Ιστορία ἀγάπης» 1903, «Δεσποινὶς ντὲ Μπὲλ-Ἴλ»,

1905, καὶ «Ρέα», 1908) ἀλλὰ καὶ οἱ 3 νεανικὲς («Φλόρα μιράμπιλις»,

1886, «Μετζὲ», 1888 καὶ «Λιονέλλα», 1891) ποὺ οἱ ἐνορχηστρώσεις

τους χάθηκαν, βοοῦν γιὰ τὸ ὅτι κάθε νέα ἐνορχήστρωση, ἀκρογωνιαῖος

λίθος τῆς μουσικοδραματικῆς ἐπιχειρηματολογίας τοῦ συνθέτου, ἦταν καὶ

διαφορετικὸ ὅραμα ποὺ ὑπαγόρευε κάθε λιμπρέτο. Μέγιστος ἐνορχηστρω-

τὴς καὶ ὁ Ρίμσκυ-Κόρσακωφ. Ὅμως γνωρίζουμε ἄριστα τὴν ὀρχηστρική

του παλέττα κι᾽᾿ ἂν κάποιας του ὄπερας χανόταν ἡ ἐνορχήστρωση τὸ

πρόβλημα θὰ ἦταν ἀμελητέο συγκριτικὰ μὲ τὸ Σαμάρα. Τὸ αὐτὸ ἰσχύει

γιὰ τὸν Καρρὲρ: ἐνορχηστρώνει μὲ λεπτότατο γοῦστο, σὲ ὕφος αὐτονόητα

παλαιότερο, βάσει ὅμως τῶν ὀργάνων τῶν θιάσων ποὺ ἐπισκέπτονταν τὰ

Ἑπτάνησα. Ὀργανωτικὸ αἶσχος σὲ καιροὺς ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν

καὶ ἐκτυπωτῶν, ἐπιβάλλει ἀγωγὴ ἀποζημιώσεως κατὰ τοῦ «ἐπιμελητοῦ»

τοῦ προγράμματος ἀποσιωποῦντος ἐξοργιστικά καὶ τὴν ὑπόθεση τοῦ

«Μάρκου» καὶ τὰ ὀνόματα τῶν ἡρώων ποὺ ὑποδυόταν κάθε μονῳδός.

Τέτοια ἑλληνικὰ ἀνθρωποειδῆ, ὄχι οἱ…ξένοι, μᾶς ὁδήγησαν στὸ σημερινό

μας Καιάδα… Καὶ σκεφτεῖτε: ὁ «Μάρκος Μπότσαρης» ξανακούστηκε

στὴ Λυρικὴ 25.3.1973, πρὶν 39 χρόνια! Θυμοῦμαι 5 ἀποσπάσματα

τέλεια ἐνορχηστρωμένα ἀπὸ τὸν ἀξέχαστο Νίκο Ἀστρινίδη ποὺ ἐνθαρ-

πρύνουν ἐπανενορχήστρωση τῆς παρτιτούρας―ἡ πρωτότυπη, χάθηκε

προφανῶς μετὰ τὸ 1930-40.

Κρίμα ποὺ ἀπό τὶς σωζόμενες ὄπερες Καρρέρ παραμένουν ἀπαν-

ταχοῦ γῆς ἄγνωστες οἱ ξενικῆς ὑποθέσεως: «Ἰσαβέλλα τοῦ Ἄσπεν»,

«Ἀναζήσασα», «Φιὸρ ντὶ Μαρία» (περιέχει ὡραιότατες σελίδες) καὶ

«Μαρία Ἀντωνιέττα». Σχετικὰ γνωστότερες οἱ ἐθνικοπατρωτικὲς:

«Μάρκος Μπότσαρης», «Κυρὰ Φροσύνη» (χαμένη, ξαναβρέθηκε 10ετία

1995 καὶ ἠχογραφήθηκε σὲ CD ἀπὸ τὸ Φιδετζῆ) ἡ μονόπρακτη

«Δέσπω» καὶ τὸ κύκνειο ἀριστούργημα «Μαραθών-Σαλαμίς» ποὺ

πρωτανέβασε ἡ Λυρικὴ ἐπὶ Καρυτινοῦ, 115 χρόνια μετὰ τὴν ἀποπε-

ράτωσή του!

Ἡ μουσικὴ κυρίως, μὲ ἐμψυχωτὲς τὸν ἀτίμητο πιανίστα-συνοδὸ

Δημήτρη Γιάκα σὲ ρόλο μεγάλου ἀρχιμουσικοῦ-ἑρμηνευτοῦ ποὺ διαβάζει

«πίσω ἀπὸ τὶς νότες, τὸ Σταῦρο Μπερῆ, ψυχὴ τῆς εὔαρθρης Χορῳδίας

ΝΕΑ ΝΕΚΡΑΝΑΣΤΑΣΗ-3-ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΡΡΕΡ!

Ἐμπορικῆς Τραπέζης ἀλλὰ καὶ καθαρότατες ἀρθρώσεις καὶ

ἐξατομικευμένα τίμπρα-τραγουδιστικὰ στύλ 5 μονῳδῶν, συναποτε-

λούντων διεθνοῦς ἐμβελείας διανομή, σοπράνο Σοφίας Κυανίδου (Σοφίας)

καὶ Λένιας Ζαφειροπούλου (Χρυσῆς, γυναίκας Μάρκου), Γιάννη Χριστό-

πουλου (τενόρου, Μάρκου), Διονύση Σούρμπη (βαρύτονου, ἀνεπανάλη-

πτου φωνητικο-δραματικά ἐξωμότη Μίλος/Μουσταφᾶ) καὶ Δημήτρη

Καβράκου (μητροπολίτου Γερμανοῦ, μπάσου) καθήλωσε καὶ ἀπογείωσε

ἀκροατήριο ἀγνοοῦν ἐντελῶς τὴν ὑπόθεση: ἐνθουσιώδη χειροκροτήματα

διέκοπταν συχνὰ τὴν ἐκτέλεση. Ἀπορία: ἡ διανομὴ περιλαμβάνει ἄλλα

τρία πρόσωπα: Ἀγγελικὴ (ἀδελφὴ Μάρκου, σοπράνο), Χουσεΐΐν μπέη

(μπάσο) καὶ ἀγγελιαφόρο Νικόλα (τενόρα). Παραλείφθηκαν ὡς μικροὶ

ρόλοι, ἢ τραγουδήθηκαν ἀπὸ τοὺς πέντε;

Παρακολουθώντας ἄγρυπνα μαγεμένος, ξενίστηκα ἀπὸ τὴ θέση τοῦ

θρυλικοῦ «Γέρο Δήμου» στὴν ἀρχὴ τοῦ ἔργου, μετὰ τὶς σαγηνευτικὰ

εὔροες μετατροπίες εἰσαγωγῆς καὶ χορῳδιακοῦ. Γενικὰ ἄκουγα μουσικὴ

κάπως γνώριμη (σὲ α´ʹ΄´ ἄκουσμα: μνῆμες Βέρντι καὶ Ντονιτζέττι).

Σταδιακὰ ὅμως συνειδητοποιοῦσα ὅτι ἡ ἀπόλυτη «πρωτοτυπία» δὲν εἶναι

τὸ πᾶν: ἀνακάλυπτα, ἴσως πρῶτος ἐγώ, τεχνίτη ὄντως δαιμόνιο ποὺ

ἀφαιροῦσε ἀπὸ τὶς θέσεις τους ἀρχιτεκτονικὰ στοιχεῖα πρωτογενοῦς

μνημείου, ἀναθέτοντάς τους ἄλλο ρόλο καὶ λειτουργία στὸ ΔΙΚΟ του

κτίσμα. Παράδειγμα τὸ 100% παγκανίνειο (ὅπως ἔγραφα καὶ τὸ 1973)

σόλο βιολὶ (ὁλόψυχα εὖγε στὸ βιολιστὴ κ. Παντελῆ Σταματέλο!), στὴν

ἄρια τῆς Χρυσῆς μὲ μεσαῖο τμῆμα ποὺ ναὶ, θυμίζει «Ριγολέττο»…πλὴν

μετοικίσαντα σὲ ἄλλο πλανήτη. Καὶ δὲ θὰ καταλάβουμε ποτὲ, τὸ

μοναδικά μας μέγιστο Καρρέρ, ἀγνοώντας ὅτι σπούδασε σύνθεση στὸ

Μιλάνο, γράφοντας γιὰ βιοπορισμὸ πάνω ἀπὸ 120 κομματάκια σαλονιοῦ

πάνω σὲ ὄπερες τοῦ συρμοῦ, κυρίως Βέρντι, ἀλλὰ καὶ Ντονιτζέττι,

Μέγερμπεερ, Ρίτσι, Πεντρόττι, Ροσσίνι, Πατσίνι, Μερκαντάντε καὶ

Μπελλίνι. Τέτοια κομματάκια, ἦταν «κράχτες» ποὺ πλημμύριζαν τὰ λυ-

ρικὰ θέατρα. Ἡ σύνθεσή τους δὲν ἦταν διόλου εὔκολη: ἑστιάζοντας στὸ

θέμα ἔπρεπε νὰ διαφοροποιοῦνται διακριτικὰ ἀπ᾽᾿ αὐτό. Μέχρι καὶ «Σιμόνε

Μποκκανέγκρα» («πρώτη» Βενετία, 12.3.1857) πρόκαμε νὰ δουλέψει

πρὶν ἐπαναπατρισθεῖ, Ἰούνιο 1867: νὰ ποῦθε βγῆκε ὁ ἀνεπανάληπτός

Παῦλος Καρρέρ. Ὁ λόγος πιὰ στὸν ὀξυδερκέστατο κ. Μύρωνα Μιχα-

ηλίδη τῆς Λυρικῆς («Παρνασσός», 25.6.2012).

Ἐφ. Ἐξπρές, ἔτος 50ό, ἀρ. φύλλου 14.734,

Σάββατο, 21 Ἰουλίου 2012, σελ. 37.

――――――――――――__