Η Εθνική Λυρική Σκηνή τιμώντας την επέτειο των εκατό ετών από τον θάνατο του Giacomo Puccini (1858-1924), άνοιξε το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών με την όπερα Tosca. Παρενθετικά θα σημειώσουμε ότι καίτοι είχε προγραμματίσει να ανεβάσει την όπερα Turandot, το τελευταίο δημιούργημα του μουσουργού, σε νέα παραγωγή, ωστόσο τεχνικοί λόγοι την υποχρέωσαν να την εντάξει στο πλαίσιο του επόμενου Φεστιβάλ (πρεμιέρα, 1/6/2025). Έτσι, παρακολουθήσαμε για τέταρτη φορά την επιβλητική παραγωγή του Αργεντινού σκηνοθέτη, σκηνογράφου και ενδυματολόγου Hugo de Ana, ο οποίος σεβάστηκε το ιστορικό πλαίσιο του έργου (η πλοκή διαδραματίζεται τον Ιούνιο του έτους 1800). Θυμίζουμε ότι προηγουμένως η παραγωγή, που στήθηκε ειδικά για τη σκηνή του Ηρωδείου, είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά, τον Ιούλιο του 2012, για δεύτερη, τον Ιούνιο του 2015, και για τρίτη, τον Ιούλιο του 2022.
Τα μεγάλου μεγέθους σκηνικά, ο τεράστιος σταυρός της πρώτης πράξης, που στις επόμενες δύο, τμηματικά, συνεχίζει να αποτελεί μέρος του σκηνικού, τα κοστούμια εποχής, όπως και οι ανάλογες βιντεοπροβολές (Sergio Metalli – Ideogramma SRL), που προσέδωσαν στην όπερα τον ορθό χαρακτήρα, μας εντυπωσίασαν εκ νέου. Την ευθύνη της σκηνοθετικής αναβίωσης είχε η Κατερίνα Πετσατώδη.
Τον ρόλο του τίτλου (παρακολουθήσαμε την παράσταση που δόθηκε στις 6/6), κράτησε η βραβευμένη Ρωσίδα υψίφωνος Evgenia Muraveva, της οποίας η ωραία βελούδινη αλλά και σαρκώδης φωνή, όπως και η προσεγμένη τεχνική, είχαν αρκετά να προσφέρουν στον ρόλο. Η ίδια, έφερε επιτυχώς στο προσκήνιο την τραγικότητα του ρόλου, όπως έκανε και ο συμπρωταγωνιστής της, διαπρεπής Ιταλός τενόρος Riccardo Massi. Ο τελευταίος, ως Mario Cavaradossi, μετά από μία μάλλον φωνητικά ασταθή πρώτη άρια, Recondita armonia (πράξη πρώτη), σε σύντομο χρονικό διάστημα βρήκε τον καλό του εαυτό και στη συνέχεια μπόρεσε να μπολιάσει με πάθος και συγκίνηση το μέρος του αγαπημένου της Tosca ήρωα. O Scarpia του βαρύτονου Τάση Χριστογιαννόπουλου ήταν στη λεπτομέρεια μελετημένος, αρκούντως μοχθηρός, σαδιστικός και ύπουλος. Ο μπάσος Πέτρος Μαγουλάς προσέδωσε στον ρόλο του Νεωκόρου μία πιο σοβαρή και εύρωστη, όχι τόσο «καρατερίστικη», ερμηνεία, που πολύ μας άρεσε. Τη διανομή συμπλήρωσαν στους μικρότερους ρόλους οι μουσικά και υποκριτικά σωστοί Τάσος Αποστόλου (Cesare Angelotti), Βαγγέλης Μανιάτης (Sciarrone/Δεσμοφύλακας), Εβίτα Χιώτη (Βοσκός) και Γιάννης Καλύβας (Spoletta). Την ορχήστρα και χορωδία της ΕΛΣ, διηύθυνε ο έμπειρος Λουκάς Καρυτινός.
Συνεχίζοντας, στις 15/6, πάντα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, το οποίο φέτος πρότεινε σειρά συναυλιών κλασικής μουσικής αξιοσημείωτης ποιότητας, με μετακλήσεις σημαντικών σολίστ, ακούσαμε τους Λεωνίδα Καβάκο, βιολί, Yo-Yo Ma, βιολοντσέλο, και Emanuel Ax, πιάνο, σε δύο μεγάλα έργα μουσικής δωματίου. Στο πρώτο μέρος, οι τρεις διάσημοι σολίστ, που εδώ και δεκαετίες έχουν εμπράκτως αποδείξει την αγάπη τους για το ρεπερτόριο της λεγομένης μουσικής δωματίου και κατά διαστήματα συμπράττουν ως τρίο έχοντας προσφέρει εξαιρετικές ηχογραφήσεις, υποστήριξαν μία γεμάτη λυρική ένταση ερμηνεία του Τρίο με πιάνο αρ. 2, Op. 87, του Johannes Brahms (1833-1897). Οι διάλογοι μεταξύ των οργάνων αναδείχθηκαν με ιδιωματικό και άμεσο τρόπο τόσο κατά τη διάρκεια αυτού του αριστουργήματος, όσο και εκείνου που ακολούθησε στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, του Τρίο με πιάνο, Op. 97, γνωστού ως, του Αρχιδούκα (γερμ. Erherzog-Trio), του Ludwig van Beethoven (1770-1827), που είναι αφιερωμένο στον φίλο και συμπαραστάτη του μουσουργού, Αρχιδούκα Ροδόλφο της Αυστρίας (1788-1831). Ας μας επιτραπεί να προσθέσουμε ότι η βαθιά γνώση της δομής των έργων κι ο απόλυτος έλεγχος της κατεύθυνσης κάθε μουσικής φράσης και παραγράφου, που επέδειξε ο Αμερικανός πιανίστας Ax, ο οποίος, σημειωτέον, για πρώτη φορά εμφανιζόταν στη χώρα μας, ήταν καταλυτικής σημασίας στη διαμόρφωση των υψηλού επιπέδου αναγνώσεων που λάβαμε (τις προαναφερθείσες αρετές είχαμε καταγράψει, ανάμεσα σε άλλες, όταν τον είχαμε ακούσει για πρώτη φορά, στο Usher Hall του Εδιμβούργου, στις 24/8/2000, να συμπράττει με τον μέγιστο συνθέτη-αρχιμουσικό Pierre Boulez και τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου στο Κοντσέρτο για πιάνο, Op. 42, του Arnold Schoenberg). Επιπλέον, ο ίδιος, με προσοχή και εκλεπτυσμένο γούστο συνεργάστηκε με τους δυο άξιους συναδέλφους του. Εκτός προγράμματος, οι τρεις μουσικοί χάρισαν μία ατμοσφαιρική διασκευή του γνωστού θέματος από την ταινία Schindler’s List (1993)· η διασκευή πραγματοποιήθηκε ειδικά για το σύνολο από τον ίδιο τον συνθέτη John Williams (γ. 1932). Δυστυχώς, κατά την εν λόγω συναυλία υπήρξε ηχητική ενίσχυση, κάτι που μάλλον σπάνια συνέβαινε κατά το παρελθόν στο Ηρώδειο, τουλάχιστον όσον αφορούσε συναυλίες λόγιας μουσικής. Εντούτοις, οφείλουμε εδώ να θυμίσουμε ότι είχε πάλι υπάρξει (την είχαμε τότε χαρακτηρίσει, διακριτική), κατά το ρεσιτάλ σχηματισμένο από τις έξι Σουίτες για σόλο βιολοντσέλο, BWV 1007-1012, του Johann Sebastian Bach (1685-1750), που είχε προσφέρει ο Ma, στον ίδιο χώρο, στις 30/6/2019 (βλ. Critics’ Point, 10/8/2019). Δεν χρειάζεται να τονιστεί ότι κάθε μορφής ηχητική ενίσχυση αλλοιώνει τον ήχο: προφανώς, μέσα σε στάδια είναι αναπόφευκτη, ωστόσο η ακουστική του Ηρωδείου, βεβαίως με τις ατέλειες ενός ανοιχτού χώρου, για πολλές δεκαετίες έχει πείσει ότι δεν έχει ανάγκη υποστήριξης. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι όσοι είχαμε την τύχη να παρακολουθήσαμε τη θρυλική συναυλία που είχαν δώσει στο ρωμαϊκό ωδείο, πριν από αρκετές δεκαετίες, ακριβώς στις 23/8/1987 (ο συντάκτης βρισκόταν τότε ακόμα στα σχολικά του χρόνια), οι Anne-Sophie Mutter, βιολί, Bruno Giuranna, βιολοντσέλο, και Mstislav Rostropovich, βιολοντσέλο, πέραν των ονειρεμένων ερμηνειών (το πρόγραμμα σχηματίστηκε από τα, κατά σειρά εκτέλεσης, Τρίο για έγχορδα Op. 9 αρ. 2 και Op. 9 αρ. 1, όπως και από τη Σερενάτα για Τρίο εγχόρδων, Op. 8, έργα της φλογερής νεανικής περιόδου του Ludwig van Beethoven, 1770-1827), θυμόμαστε πόσο καλά είχε ισορροπήσει στο αμφιθέατρο ο υπέροχος ήχος των τριών αυτών σπουδαίων σολίστ, που ηχογράφησαν τα έργα στο Παρίσι, το 1988, για λογαριασμό της γερμανικής δισκογραφικής εταιρείας Deutsche Grammophon (CD 427 687-2GH2, σετ δύο ψηφιακών δίσκων που κυκλοφόρησε το 1989). Σε κάθε περίπτωση, ευχόμαστε να μην γίνει συνήθεια η ηχητική ενίσχυση στο Ηρώδειο…
Στις 18/6 (Ηρώδειο), είχαμε τη χαρά να ακούσουμε τη συναυλία της ορχήστρας Philharmonia του Λονδίνου, υπό τη διεύθυνση του (από το φθινόπωρο του 2021) κύριου αρχιμουσικού της, Φινλανδού Santtu-Matias Rouvali, μαθητή του σημαντικού Δασκάλου και αρχιμουσικού Jorma Panula, ο οποίος έχει διδάξει όλους τους λαμπρούς Φινλανδούς αρχιμουσικούς που σήμερα σταδιοδρομούν ανά τον κόσμο (λ.χ. Esa-Pekka Salonen, Mikko Franck, Sakari Oramo, Klaus Mäkelä και Tarmo Peltokoski). Έχουμε θαυμάσει τη Philharmonia αρκετές φορές κατά το παρελθόν στην Αθήνα, όπως και, ακόμη πιο τακτικά, στο Λονδίνο.
Η αθηναϊκή βραδιά άνοιξε με μία δεξιοτεχνική εκτέλεση της Εισαγωγής στην πεντάπρακτη όπερα Ruslán και Lyudmíla (ρωσ. Руслан и Людмила) του Mikhail Glinka (1804-1857). Ειδικότερα, η αγωγική ένδειξη Presto, που σημειώνεται στην αρχή της παρτιτούρας, τα fortissimi, όπως και τα φτεροπόδαρα όσο και σπινθηροβόλα εκείνα δέκατα έκτα των εγχόρδων (θυμίζουμε ότι η μετρική ένδειξη είναι 2/2, alla breve), ερμηνεύτηκαν με ιδιαίτερο brio και ακρίβεια. Στη συνέχεια, η έξοχη Μολδαβικής-Αυστριακής και Ελβετικής καταγωγής βιολονίστα Patricia Kopatchinskaja, που παίζει πάντα ξυπόλυτη και την οποία ο υπογράφων θαύμασε τελευταία φορά στο Λονδίνο (Barbican Hall, 8/10/23, βλ. Critics’ Point, 15/11/2023), ανέλαβε το σολιστικό μέρος του Κοντσέρτου για βιολί, γραμμένο από τον πάντα επινοητικό και μεγαλοφυή Igor Stravinsky (1882-1971)· με πόση τέχνη, λεπτότητα γούστου, συναρπαστική θεατρική διάθεση και συγκέντρωση που φώτισε τις ποικίλες λεπτομέρειες του νεοκλασικού ύφους αριστουργήματος. Τα μέλη της Philharmonia και ο Rouvali, της πρόσφεραν μία συνοδεία ευφάνταστη, φροντίζοντας για την ανάδειξη των ιδιαίτερων στοιχείων των τεσσάρων διαφορετικού χαρακτήρα μερών, Toccata, Aria 1, Aria 2 και Capriccio, της ρυθμικής ποικιλίας και της στρουκτούρας των μορφών, που εμπνέονται από παλαιότερες εποχές της μουσικής ιστορίας. Εκτός προγράμματος, η Kopatchinskaja έπαιξε μία δική της cadenza, εμπνευσμένη από το Κοντσέρτο που μόλις έχει ερμηνεύσει· η ποικιλία των τεχνικών της μέσων, έλαμψε για ακόμη μία φορά.
Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, ορχήστρα και μαέστρος, πρότειναν μία δραματική και καλοστημένη ερμηνεία της διάσημης Συμφωνίας αρ. 5, Op. 64, του Pyotr Illyich Tchaikovsky (1840-1893). Πιο συγκεκριμένα, παραμένοντας μακριά από κάθε μανιέρα ή υπερβολή, που κυριολεκτικά διαλύει και κατατροπώνει τις αναγνώσεις ορισμένων σύγχρονων ομοτέχνων του, και επιλέγοντας tempi που πάντα εξυπηρετούσαν με ευστοχία τα νοήματα της παρτιτούρας και επέτρεπαν στις φράσεις να ρέουν με φυσικότητα, οδήγησε τους εκλεκτούς μουσικούς του σε μία μια ευθύβολη αλλά και συναισθηματικά φορτισμένη προσέγγιση. Επιπλέον, σημειώσαμε τις με τέχνη δομημένες κλιμακώσεις (λ.χ. πρώτο μέρος, Andante-Allegro con anima-Molto più tranquillo), το ζεστό legato των εγχόρδων και την καθαρότητα της άρθρωσης των πνευστών. Ο επικός-θριαμβευτικός χαρακτήρας, με τις στιγμές ανησυχίας, του τελευταίου μέρους, Finale. Andante maestoso-Allegro moderato, ευτύχησε στα χέρια των μελών της ορχήστρας. Εκτός προγράμματος λάβαμε το σύντομης διάρκειας, ζωηρό Galop, από την τρίπρακτη οπερέτα Moscow, Cheryomushki, Op. 105, του Dmitri Shostakovich (1906-1975), παιγμένο με άφθονο σατυρικό οίστρο και κέφι!
