Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε το 15ο ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ υπό την αιγίδα της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας. Το Συνέδριο έφερε τίτλο «Από την επικαιρότητα στην διαχρονικότητα: Μαρία Κάλλας, 100 χρόνια από την γέννησή της». Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή (κεντρικό κτήριο και Αμφιθέατρο Βιβλιοθήκης) και το ιστορικό Κεντρικό Κτήριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), καθώς και στο Φουαγιέ του Ολύμπια Δημοτικού Μουσικού Θεάτρου Μαρία Κάλλας, από τις 9 έως και τις 11 Νοεμβρίου 2023. Τη διοργάνωση του συνεδρίου ανέλαβε το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ.

Το συνέδριο διήρκεσε 3 ημέρες και περιλάμβανε 55 ανακοινώσεις από 63 ομιλητές (έναντι των 56 ανακοινώσεων από 66 ομιλητές που περιείχε το πρόγραμμα). Δύο ανακοινώσεις πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακά ή με αποστολή video, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των ανακοινώσεων έγινε με τη δια ζώσης παρουσία των ομιλητών/ομιλητριών.

Η θεματική των συνεδριών κάλυψε ποικίλα πεδία και αντικείμενα της μουσικολογικής επιστήμης: Μουσική ανάλυση (2 συνεδρίες), Μουσική και ψηφιακά μέσα (2 συνεδρίες), Ζητήματα ελληνικής μουσικής (3 συνεδρίες), Σύγχρονη μουσική δημιουργία (1 συνεδρία), Ζητήματα εκτελεστικής πρακτικής (1 συνεδρία), Αφιέρωμα στον Ραχμάνινοφ (1 συνεδρία), Ευρωπαϊκό λυρικό θέατρο (1 συνεδρία), Αρχαία ελληνική και βυζαντινή μουσική (1 συνεδρία), Ελληνικό Λυρικό Θέατρο (1 συνεδρία), Με αφορμή την Μαρία Κάλλας (1 συνεδρία), Εθνομουσικολογία (2 συνεδρίες).

Αναλυτικά, την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου, Πέμπτη 9 Νοεμβρίου 2023, πραγματοποιήθηκαν δύο συνεδρίες για τη Μουσική Ανάλυση (Ι και ΙΙ) και αντίστοιχα δύο για τη Μουσική και ψηφιακά μέσα (Ι και ΙΙ). Στις ανακοινώσεις της Μουσικής ανάλυσης επισημάνθηκαν τα ακόλουθα: διερευνήθηκε η σημασία του έργου παραγνωρισμένων συνθετών, μέσα από την ανάλυση του Καλά συγκερασμένου πληκτροφόρου του Bernhardt Christian Weber, το οποίο χρήζει περαιτέρω ερευνητικής και καλλιτεχνικής προσοχής, λόγω της ταυτόχρονης συνύπαρξης στοιχείων διαφορετικών εποχών, αλλά και της αισθητικής του αξίας (Αλέξανδρος Διονάτος: «Το Καλά συγκερασμένο πληκτροφόρο του Bernhardt Christian Weber (1712-1758): ένας λησμονημένος κύκλος 24 πρελουδίων και φουγκών από τα μέσα του 18ου αιώνα»)· υπογραμμίστηκε η έλλειψη μιας ολοκληρωμένης θεώρησης σχετικά με τις διαφορετικές λειτουργίες που μπορεί να εκλάβει το Ritornello 2 της μορφής Σονάτας Κοντσέρτου και το υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αυτό, με απόδειξη τα πορίσματα από την ανάλυση των μερών αυτού του μορφολογικού τύπου στα Κοντσέρτα του Carl Philipp Emanuel Bach (Ιωάννης Φούλιας: «Προς μιαν επαναξιολόγηση των τρόπων συγκρότησης και λειτουργικής ενσωμάτωσης του δεύτερου ritornello στις μορφές σονάτας κοντσέρτου της κλασικής περιόδου, με αναφορά στον Carl Philipp Emanuel Bach»)· μελετήθηκε η συμβολή του Nikolay Yakovlevich Myaskovsky στο είδος της Σονάτας για πιάνο κατά τον Ύστερο Ρομαντισμό και Νεωτερισμό και η αψιδωτή εξέλιξη της γραφής αυτών πρώτα προς ένα πιο νεωτεριστικό στιλ και ύστερα προς μια επιστροφή στην καθιερωμένη τονική γλώσσα του τέλους του 19ου αιώνα (Σόλων Ραπτάκης: «Οι εννέα σονάτες για πιάνο του Μιασκόφσκι: μια σημαντική συνεισφορά στο είδος της σονάτας κατά τον ύστερο ρομαντισμό και τον νεωτερισμό»)· παρουσιάστηκε η αδυναμία της σύγχρονης μουσικολογικής έρευνας να εντοπίσει κάποιες κρυμμένες πτυχές του τελικού αποτελέσματος σε έργα του Anton Webern, όπως στις Παραλλαγές για πιάνο, opus 27, όπου το θέμα αντικαθίσταται από την ιδέα της συμμετρίας στον χώρο, και το τελευταίο ορχηστρικό του έργο Παραλλαγές για ορχήστρα, opus 30, όπου υπάρχει μια οπισθοχώρηση/αναφορά στην τονική μουσική (Γιώργος Ζερβός: «Σειραϊκή εξέλιξη και φθογγικό περιεχόμενο στα τελευταία έργα του Anton Webern»)· περιγράφηκε το ρυθμικό σύστημα του συνθέτη Karlheinz Stockhausen, καθώς και η σχέση του με άλλα ρυθμικά συστήματα συνθετών της πρωτοπορίας, αλλά και της τονικής μουσικής (Raphael Staubli: «“…Πώς περνά ο χρόνος…” ή ο αισθητικός λόγος της μουσικής του σειραϊσμού»)· αναλύθηκαν οι τεχνικές που χρησιμοποίησε ο György Kurtág για τη μεταμόρφωση της αρμονίας μέσω του ατονικού γένους στο διατονικό και από εκεί στο χρωματικό, αλλά και για την ανάδειξη μιας φθογγοκεντρικότητας, χωρίς όμως τονική λειτουργικότητα, στο έργο του 12 Μικρολούδια για κουαρτέτο εγχόρδων: Hommage à Mihály András, opus 13, το οποίο είναι χαρακτηριστικό της γραφής του συνθέτη από το 1960 μέχρι σήμερα (Πηνελόπη Παπαγιαννοπούλου: «Τα 12 Μικρολούδια για κουαρτέτο εγχόρδων: Hommage à Mihály András, op. 13, του György Kurtág. Αναλυτική προσέγγιση σε ζητήματα μορφολογικής, φθογγικής δομής και αρμονικού είδους»).

Στις ανακοινώσεις της Μουσικής και ψηφιακών μέσων, η ερευνητική πρόοδος αποτυπώθηκε ως εξής: υπογραμμίστηκε η σημασία των μεταδεδομένων περιγραφικής στατιστικής, τα οποία προέκυψαν από την αποδελτιωμένη καταχώρηση βυζαντινών κωδίκων σε νέο ψηφιακό ερευνητικό εργαλείο για τη μελέτη του κρητικού εκκλησιαστικού μέλους (Τ. Κολυδάς: «Ψηφιακές μέθοδοι στην υπηρεσία της μουσικολογίας: δημιουργία διαδικτυακού ερευνητικού εργαλείου για τη μελέτη του κρητικού εκκλησιαστικού μέλους»)· αναδείχθηκε η σημασία νέας διαδικτυακής εφαρμογής επαυξημένης περιήγησης σε πολιτιστικούς χώρους της Κρήτης με τη χρήση ποικίλων ηχητικών παραμέτρων (Γ. Δεδούσης, Α. Ανδρεοπούλου, Α. Γεωργάκη: «Μεθοδολογία για τη σύνθεση και την αξιολόγηση ιστορικά ενήμερων ηχοτοπίων»). παρουσιάστηκε η δυνατότητα ερευνητικής ανάλυσης και επανασχηματισμού jazz σόλο επί σκηνής με τη χρήση ψηφιακής βάσης δεδομένων (Δημήτριος Βασιλάκης: «“Jazz Harmonic and Timbral Mapping”. Μια αναλυτική / υπολογιστική προσέγγιση στον τζαζ αυτοσχεδιασμό με άμεσες εφαρμογές στη μηχανική μάθηση και την τεχνητή νοημοσύνη»). εκτέθηκε –με αφετηρία το theremin– η αξιοποίηση της χειρονομίας για τη δημιουργία μουσικής μέσω της νέας εφαρμογής Kinesthesis, η οποία λειτουργεί με οποιαδήποτε κάμερα (Τηλέμαχος Μούσας: «Kinesthesis: ένα διαδραστικό φωνητικό εργαλείο ηχοποίησης της εκφραστικής χειρονομίας και αυτοσχεδιασμού»)·επεξηγήθηκε ένα νέο πρόγραμμα αποτύπωσης ηχητικών παραμέτρων ερασιτεχνικών χορωδιών σε διάδραση με τον εκάστοτε χώρο εκτέλεσης (Αρετή Ανδρεοπούλου: «Η εκτεταμένη πραγματικότητα ως εργαλείο εκπαίδευσης χορωδών στην γρήγορη και αποτελεσματική προσαρμογή τους σε συναυλιακούς χώρους διαφορετικών ακουστικών χαρακτηριστικών»). αναλύθηκε εκτενώς η καινοτόμος εφαρμογή ASMA για την ορθότερη εκμάθηση του τραγουδιού (αναπνοή, φωνητικός χάρτης-αποτύπωση χαρακτηριστικών κάθε φωνής, εργαλεία φωνητικής προθέρμανσης), η οποία απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης/ΠΕ και γονείς και διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο στην αγγλική γλώσσα (Αναστασία Γεωργάκη, Αρετή Ανδρεοπούλου, Γιώργος Δεδούσης: «Σουίτα εργαλείων για την υποβοήθηση της φωνητικής διδασκαλίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση»)· προβλήθηκε –στο πλαίσιο των δυσκολιών διδασκαλίας τραγουδιών στην ΠΕ– εξειδικευμένα η σουίτα εργαλείων της εφαρμογής ASMA, με στόχο την εξατομικευμένη εξάσκηση των μαθητών στο σπίτι υπό την επίβλεψη των γονέων, ώστε να επιτυγχάνεται η απρόσκοπτη ένταξή τους στη σχολική χορωδία (Σοφία Σταυροπούλου: «H τονική ακρίβεια στην παιδαγωγική της φωνής στο σύγχρονο ψηφιακό σχολείο: μεθοδολογικές προσεγγίσεις και εργαλεία»). τέλος, παρατέθηκε μία μελέτη ανάδειξης των προβλημάτων τυπικής εκπαίδευσης των λυρικών τραγουδιστών και μια πρόταση αντιμετώπισης της προβληματικής με τη χρήση της τεχνολογίας, μέσω της ανάδειξης των εμπλεκόμενων μερών του σώματος και της υποβοήθησης της προσωπικής μελέτης (Ευάγγελος Αγγελάκης: «Σωματοαισθητική αντίληψη του λυρικού τραγουδιού: σύγχρονα προβλήματα εκπαίδευσης και  επιστημονικές-τεχνολογικές διέξοδοι»).

Τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου, Παρασκευή 10 Νοεμβρίου 2023, πραγματοποιήθηκαν τρεις συνεδρίες για ζητήματα ελληνικής μουσικής, μία συνεδρία για τη σύγχρονη μουσική δημιουργία, μία συνεδρία για ζητήματα εκτελεστικής πρακτικής και μία συνεδρία-αφιέρωμα στον Σεργκέι Ραχμάνινοφ.

Στις ανακοινώσεις περί ελληνικής μουσικής επισημάνθηκαν τα ακόλουθα: αναφέρθηκαν οι πρακτικές του ελληνικού στρατού σχετικά με την κελευστική, ψυχαγωγική, εμψυχωτική και τελετουργική στρατιωτική μουσική κατά τα χρόνια της ελληνικής επανάστασης του 1821, καθώς και ενδιαφέρουσες ιστορικές αποκαλύψεις, όπως το ότι ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη οφείλεται στη μη ενημέρωσή του κατά τη διάρκεια στρατιωτικής σύρραξης, λόγω τραυματισμού ενός σαλπιγκτή (Θανάσης Τρικούπης & Σάββας Γκριτζέλης: «Στρατιωτική μουσική κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821»)· παρουσιάστηκε η θέση και οι πρακτικές των φλαουτιστών κατά την οθωνική βασιλεία, οι δυτικές και βαυαρικές επιρροές στα στρατιωτικά μουσικά σύνολα και την ελληνική κοινωνία και οι οργανολογικές λεπτομέρειες για τα φλάουτα της εποχής (Θεοδώρα Ιορδανίδου: «Όψεις της στρατιωτικής μουσικής στην Ελλάδα: φλάουτα και φλαουτίστες στα στρατιωτικά μουσικά σύνολα κατά την οθωνική βασιλεία»)· αναδείχθηκαν οι δυνατότητες έρευνας κοινωνικών συγκρούσεων μέσα από συγκρουσιακά μουσικά φαινόμενα, όπως η αντιπαράθεση συνθημάτων, η  χρήση ψαλμωδιών ως ένδειξη της θεοποίησης κάποιων ηγετών, καθώς και η λαϊκή δημιουργία, με αφορμή την αντιπαράθεση μεταξύ βασιλικών και βενιζελικών κατά την περίοδο των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920 στην Αθήνα (Αργύριος Κόκορης: «Κατανοώντας τη σύγκρουση μέσα από τη μουσική: πολιτική και τραγούδι στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 στην Αθήνα»). αναδύθηκε το σημασιολογικό σημαίνον στοιχείο του πρώιμου μοντερνισμού στο πλαίσιο της ελληνικής εθνικής σχολής, μέσω της χρήσης προετοιμασμένου πιάνου, για πρώτη φορά παγκοσμίως, στο Πανηγύρι  του Μ. Βάρβογλη (Γιώργος Σακαλλιέρος: «Το Πανηγύρι (1909) για ορχήστρα του Μάριου Βάρβογλη, ως σημασιολογικό σημαίνον μιας συνθετικής ταυτότητας εν εξελίξει»). αναλύθηκε η ευφυής αφαιρετική επεξεργασία του “Χριστός Ανέστη” στη συχνά εκτελούμενη Βυζαντινή μελωδία του Α. Ευαγγελάτου, υποδεικνύοντας και πάλι στοιχεία μοντερνισμού εντός της νεοελληνικής δημιουργίας (Θοδωρής Καραθόδωρος: «Η Βυζαντινή μελωδία για ορχήστρα εγχόρδων (1936) του Αντίοχου Ευαγγελάτου: μουσικό υλικό και επεξεργασία»). επισημάνθηκαν τα κοινά στοιχεία κυκλικότητας μεταξύ έργων ελλήνων συνθετών για δύο πιάνα στο μπαρόκ είδος του πρελουδίου και τη μορφή της φούγκας (Απόστολος Παληός: «“Πρελούδιο και Φούγκα” για δύο πιάνα των “πρώιμων” Καλομοίρη, Παπαϊωάννου και Χρήστου: προσέγγιση σε τρεις σημαντικές συνθέσεις της ελληνικής εργογραφίας για δύο πιάνα του α΄ μισού του 20ού αιώνα»)· εκτέθηκε η προβληματική καθώς και η συστηματική μεθοδολογία των κριτικών εκδόσεων μέσα από μία υποδειγματική μελέτη περίπτωσης (Πανδώρα Λιασοπούλου: «Κριτική έκδοση της μεταγραφής για πιάνο – τέσσερα χέρια του έργου Το Πανηγύρι της Ασή-Γωνιάς (1946) του Μίκη Θεοδωράκη»). εντοπίστηκε και σχολιάστηκε η διαφοροποιημένη αξιοποίηση αναφορών στην παραδοσιακή μουσική μέσα από επιλεγμένα έργα του Γιώργου Σισιλιάνου και του Δημήτρη Δραγατάκη (Βάλια Χριστοπούλου: «Χρήση λαϊκού ή/και λαϊκότροπου υλικού, μοντερνισμός και μεταμοντερνισμός στην ελληνική μεταπολεμική έντεχνη μουσική»)· τέλος, προσδιορίστηκαν οι πρόγονοι και οι επίγονοι της ιστορικής οπτικής της ελληνικής και της ευρωπαϊκής μουσικής, όπως καινοτομικά διατυπώθηκε από την Αύρα Θεοδωροπούλου (Μαγδαληνή Καλοπανά: «Αύρας Θεοδωροπούλου, Ιστορία της μουσικής: μία πρότυπη έκδοση»).

Στις ανακοινώσεις περί σύγχρονης μουσικής δημιουργίας επισημάνθηκαν: η έννοια του ιερού ή θρησκευτικού μινιμαλισμού ως ιδεολογία που νοηματοδοτεί μουσικά χαρακτηριστικά μεταξύ έργων, τα οποία συμπερασματικά είναι θρησκευτικώς αφαιρετικά και όχι θρησκευτικώς μινιμαλιστικά (Παύλος Κόρδης: «Ιερός (sic) ή θρησκευτικός μινιμαλισμός: ζητήματα ορισμού και προσδιορισμού. Η περίπτωση του συνθέτη John Tavener (1944-2013)»)· η έννοια της επαναληπτικότητας –σε  διάκριση από την επαναληψιμότητα– διασυνδεόμενης με τεχνικές όπως η παράθεση-αντιπαράθεση (Juxtaposition), τα ostinati, τα ισορρυθμικά μοτίβα, καταλήγοντας ότι τόσο μικροδομικά όσο και μακροδομικά η επαναληπτικότητα είναι αναπόσπαστο στοιχείο της μουσικής δημιουργίας (Αθανάσιος Ζέρβας: «Η επαναληπτικότητα ως έννοια και λειτουργία στη μουσική δημιουργία: κριτική προσέγγιση σε κείμενα και έργα των William Russo, John Rahn και Ralph Shapey»)· η έννοια του κορεσμού, η οποία αποδόθηκε μέσα από μουσικά παραδείγματα υπερφόρτωσης του ηχητικού υλικού (κορεσμός χροιάς, συχνοτήτων, έντασης και ενόργανων χειρονομιών), σε διασύνδεση και με άλλα ρεύματα του μεταμοντερνισμού (ζωϊσμός, ο μινιμαλισμός, ο πολυστιλισμός, κ.ά.) (Γιάννης Μποκέας: «Κορεσμός / Saturationism: ένα συνθετικό ιδίωμα του 21ου αιώνα»).

Στις ανακοινώσεις περί εκτελεστικής πρακτικής μελετήθηκαν: η σφαιρική κατευθυντικότητα της τραγουδιστικής φωνής στην ελληνική γλώσσα σε συνάρτηση με το επίπεδο φωνητικής εκπαίδευσης και το ρεπερτόριο/τραγουδιστικό στιλ των συμμετεχόντων, καθώς και μία πρόταση ενός πρωτοτύπου ηχογράφησης σε περισσότερο ρεαλιστικές συνθήκες, προκειμένου να αναπτυχθεί ο τομέας της ακουστικής προσομοίωσης με ακουστικά σε περιβάλλοντα εκτεταμένης πραγματικότητας και άρα να βελτιωθεί η ποιότητα της εξ αποστάσεως διδασκαλίας ενός μουσικού οργάνου, τυχόν εικονικών προβών κ.λπ. (Κωνσταντίνος Μπακογιάννης: «Επισκόπηση των σφαιρικών κατευθυντικών ιδιοτήτων της τραγουδιστικής φωνής στην ελληνική γλώσσα συναρτήσει του επιπέδου και του είδους φωνητικής εκπαίδευσης των ερμηνευτών»)· οι διαφορές στην άρθρωση ελληνόφωνων τραγουδιστών –γαλλομαθών και μη– κατά το τραγούδι και την ομιλία στη γαλλική γλώσσα, προκειμένου να αναδειχθεί η ανάγκη της ανάπτυξης μίας συγκεκριμένης μεθόδου διδασκαλίας της λυρικής άρθρωσης, η οποία θα βασιστεί αρχικά στην εκμάθηση των κανόνων ανάγνωσης και γραμματικής της ξένης γλώσσας και στην αρχική εφαρμογή τους στην ομιλία (Γιώργος Παπαδημητρίου: «Ακουστική και συγκριτική μελέτη για την άρθρωση των ελληνόφωνων κλασικών τραγουδιστών στο γαλλικό λυρικό ρεπερτόριο»)· οι προτάσεις φωνητοποίησης του φλάουτου –σε συνάρτηση με τη συλλαβή που εκφέρουν οι φλαουτίστες κατά το φύσημα– ανά τους αιώνες και οι σχετικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μη γαλλόφωνοι φλαουτίστες σε ένα “γαλλόφωνο” όργανο (Μπεάτα Ιβόνα Γκλίνκα: «Φωνητοποίηση φλάουτου: μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην απόδοση»)· η πορεία της παραμελημένης τεχνικής dedillo της αναγεννησιακής vihuela de mano, η αναβίωση και η περιορισμένη χρήση της από σύγχρονους βιχουελίστες και κιθαρίστες, οι σύγχρονες εκτελεστικές οδηγίες για την εκτεταμένη χρήση της και τα προτερήματά της για τους σύγχρονους κιθαρίστες (Δημήτρης Κοτρωνάκης: «Αναβιώνοντας και αξιοποιώντας το dedillo, μία ξεχασμένη τεχνική της βιχουέλας, στη σύγχρονη κλασική κιθάρα»).

Στη συνεδρία-αφιέρωμα στον Ραχμάνινοφ, επισημάνθηκαν τα εξής: διερευνήθηκε η αρνητική κριτική που διατυπώθηκε για τη μουσική του Ραχμάνινοφ, με κυριότερη αυτή του Theodor W. Adorno, ο οποίος με αφορμή –κυρίως– το δημοφιλές Πρελούδιο σε ντο-δίεση-ελάσσονα, opus 3 αρ. 2, τον κατηγόρησε για υπέρμετρη χρήση του συναισθήματος, εμπορευματοποίηση της μουσικής και χρήση μορφών που είχαν πια χάσει το νόημά τους, σε αντιδιαστολή με την πιο θετική –σύγχρονη– κριτική στάση, με βάση νέα κριτήρια αξιολόγησης (Ιάκωβος Σταϊνχάουερ: «Η μουσική του Σεργκέι Ραχμάνινοφ υπό το πρίσμα των επικριτών του»)· αναδύθηκε η αξία της δύναμης της μουσικής του Ραχμάνινοφ να συγκινεί μέσα από επιμέρους ανατροπές ενός τονικού πλαισίου προσδοκιών και παρουσιάστηκαν οι εφαρμογές αυτής της λογικής σε έργα όπως το Δεύτερο Κοντσέρτο για πιάνο, opus 18, όπου η χρωματικού χαρακτήρα αναίρεση των αρμονικών προσδοκιών λαμβάνει χώρα σε ένα πλαίσιο μελωδικής διατονικότητας (Μάρκος Τσέτσος: «Η τέχνη της συγκίνησης. Υπερασπίζοντας τον Ραχμάνινοφ»). αναφέρθηκαν στοιχεία της μουσικής του Ραχμάνινοφ που αναδεικνύουν την ποιότητά του ως συνθέτη, όπως η εκπληκτική ενορχήστρωση, καθώς και γενικευμένες παρατηρήσεις, όπως η τάση των έργων του να είναι μοτιβικά και εξελικτικά και να μην ακολουθούν κατά γράμμα ένα συγκεκριμένο μορφολογικό πρότυπο (Νίκος Χριστοδούλου: «Διαχρονική πρωτοτυπία στον Ραχμάνινοφ: σκέψεις για τη θεματική δομή, την αρμονία, τη μορφή, την οργανική γραφή στο έργο του»).

Τη δεύτερη αυτή ημέρα του συνεδρίου πραγματοποιήθηκε η Γενική Συνέλευση της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας, καθώς και η συναυλία-αφιέρωμα στη Μαρία Κάλλας σε χαρακτηριστικές άριες της καριέρας της, με τη συμμετοχή των διακεκριμένων καλλιτεχνών Αγγελική Καθαρίου (μεσόφωνος), Ρωξάνη Παπαδημητρίου (υψίφωνος) και Παναγιώτη Γιαννακάκη (πιάνο).

Την τρίτη και τελευταία ημέρα του συνεδρίου, Σάββατο 11 Νοεμβρίου 2023, πραγματοποιήθηκαν συνολικά έξι συνεδρίες. Από μία συνεδρία αφορούσε στο ευρωπαϊκό λυρικό θέατρο, το ελληνικό λυρικό θέατρο,  τη Μαρία Κάλλας, και την αρχαία ελληνική και βυζαντινή μουσική, και δύο συνεδρίες αφορούσαν στην Εθνομουσικολογία.

Αναλυτικά, στη συνεδρία για το ευρωπαϊκό λυρικό θέατρο επισημάνθηκαν: η σημασία, τα χαρακτηριστικά και οι κύριοι εκφραστές της χρυσής (17ος-18ος αιώνας) και χάλκινης (πρώτο μισό του 19ου αιώνα) εποχής του belcanto και η συμβολή της Μαρίας Κάλλας στο είδος, μέσω της δραματικής προσέγγισης των υποδυόμενων χαρακτήρων (Μαριάννα Σιδερή: «Bel canto – Ανάμεσα στο όμορφο τραγούδι και την τεχνική: διευκρινήσεις, προϋποθέσεις και ρεπερτόριο»). περιπτώσεις συνθετών οι οποίοι πήραν θέση στα πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής τους, μέσα από τα παραδείγματα της συμμετοχής του Ludwig van Beethoven και του Gioachino Rossini με έργα τους στη Σύνοδο της Βιέννης το 1814 και στη Σύνοδο της Βερόνας το 1822 αντίστοιχα (Αναστασία Σιώψη: «Μουσικές ανταποκρίσεις στις Συνόδους της Βιέννης (1814) και των Εθνών (1822): Μπετόβεν και Ροσίνι»)· η συμβολή του Vincenzo Bellini στην όπερα, μέσω αναφορών σε σημαντικά χαρακτηριστικά του έργου του, όπως ο εκτενής μελωδικός σχεδιασμός, ο οποίος είχε επίδραση στην ιδέα της ατέρμονης μελωδίας του Richard Wagner, η απήχηση στους υποστηρικτές του Risorgimento, η ενοποίηση άριας και ρετσιτατίβου σε μια πολυμερή μουσικοδραματική ενότητα και η συμβολή του στην εξέλιξη της μορφής της άριας (Εύη Νίκα-Σαμψών: «“Vi sono melodie lunghe, lunghe, lunghe…”. Όψεις της μουσικής δραματουργίας και των ιδιωμάτων του ιταλικού belcanto στην οπερική δημιουργία του Βιντσέντζο Μπελλίνι (1801-1835)»). οι σημαντικότερες πτυχές της οπερέττας Η ωραία Γαλάτεια του Franz von Suppé, πατέρα της βιεννέζικης οπερέττας, με ιδιαίτερη αναφορά στη σχέση με το αρχαιοελληνικό στοιχείο και στην καταβολή του είδους, μεταξύ άλλων, από τα Singspiele του Wolfgang Amadeus Mozart (Μηνάς Ι. Αλεξιάδης: «Η ωραία Γαλάτεια του Φραντς φον Ζουππέ: μία σημαντική “αρχαιοελληνική” οπερέττα»). Στη συνεδρία για το ελληνικό λυρικό θέατρο οι ανακοινώσεις αφορούσαν: στη μελέτη της ρεαλιστικής απεικόνισης του «καλού» και του «κακού» –κατά την οποία χάνεται ο απόλυτος διαχωρισμός μεταξύ τους– και η χρήση της μουσικής για την υποδήλωση απόκρυφων ψυχικών πτυχών σε επιλεγμένες όπερες του Παύλου Καρρέρ (Τζωρτζίνα Μερεντίτη: «Ο μουσικοδραματουργικός χειρισμός του ρόλου του “κακού” σε επιλεγμένες όπερες του Παύλου Καρρέρ (Μάρκος Μπότσαρης, Fior di Maria, Maria Antonietta)»). στην ανάλυση των χαρακτηριστικών της μεταρομαντικής όπερας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος του Μανώλη Καλομοίρη, με την επισήμανση των νεωτεριστικών στοιχείων, της σημασίας του ευρύτερου μουσικού συμβολισμού, της επεξεργασίας της βυζαντινής μουσικής και της σχέσης του λιμπρέτου του Καλομοίρη με το πρωτότυπο κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη (Κατερίνα Λεβίδου: «“Πολυφωνικοί” συμβολισμοί στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο του Μανώλη Καλομοίρη»). στην επισήμανση της συμβολής του ζεύγους Κοκκίνη στη διάδοση του ελληνικού μελοδράματος στη Ρουμανία πριν ακόμα και από τον Διονύσιο Λαυράγκα, της προδρομικής ώθησής τους προς μια ρουμανική μελοδραματική δραστηριότητα, καθώς και της σημασίας της ανεξαρτησίας της καλλιτεχνικής δράσης ακόμα και από στρατιωτικές αναμετρήσεις (Αγγελική Σκανδάλη: «Το ελληνικό μελόδραμα στη Ρουμανία: πρόδρομοι για την ίδρυση εθνικών μελοδραμάτων (1901)· Από το αρχείο Κοκκίνη»). Τέλος, στη συνεδρία με αφορμή την Μαρία Κάλλας, τέθηκαν τα ακόλουθα ζητήματα: υπογραμμίστηκε η καταλυτική επίδραση των πρώιμων μουσικών εμπειριών της Μαρίας Κάλλας –η οικονομική κατάσταση, οι προσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας και οι γενικότερες συνθήκες στη Νέα Υόρκη– στη μετέπειτα λαμπρή σταδιοδρομία της με βάση το μοντέλο των πέντε αλληλεπιδρώντων κύκλων του ψυχολόγου Urie Bronfenbrenner (Ελισσάβετ Περακάκη & Χριστιάνα Αδαμοπούλου: «Προσεγγίζοντας τις πρώιμες μουσικές εμπειρίες της Μαρίας Κάλλας: μια θεώρηση σύμφωνα με το βιο-οικολογικό μοντέλο ανάπτυξης του Bronfenbrenner»). παρουσιάστηκε η δυνατότητα σχεδιασμού και εκτέλεσης ενός εκπαιδευτικού ψηφιακού χωροευαίσθητου παιχνιδιού με θέμα την Μαρία Κάλλας, εξεταζόμενο στο ευρύτερο πλαίσιο της αναγκαιότητας ενσωμάτωσης τεχνοκεντρικών διδακτικών δράσεων στη μουσική εκπαίδευση (Γιάννης Μυγδάνης: «Ανάπτυξη και εφαρμογή ενός πρωτότυπου μουσικού εκπαιδευτικού λογισμικού για την ενίσχυση δεξιοτήτων ακρόασης, με αφορμή τη Μαρία Κάλλας»)· περιγράφηκε η προσπάθεια μεταγραφής οπερατικών και όχι μόνο έργων σε σύστημα Braille για τη διδαχή παιδιών με ολική απώλεια όρασης, κατά την οποία διερευνήθηκαν οι δυνατότητες που προσφέρουν οι σύγχρονες εφαρμογές του ηλεκτρονικού κώδικα braille στις προοπτικές των μαθητών με προβλήματα όρασης στον μουσικό χώρο (π. Θεόδωρος Τσαμπατζίδης: «Ανακαλύπτοντας το μεγαλείο της όπερας μέσα από έξι κουκίδες: μια έρευνα δράσης για μαθητές με προβλήματα όρασης»). εξετάστηκε η μυθολογική φωνή στο πεδίο της όπερας και η μουσικολογική προσέγγισή της μέσω του συσχετισμού των συμβολισμών της Affektenlehre και του πολυπρόσωπου αρχετύπου της άγριας γυναίκας, όπως αυτό αποτυπώνεται στο  ρεπερτόριο του belcanto και στην ερμηνευτική δεινότητα της  Μαρίας Κάλλας, με αναφορές στους χαρακτήρες της Armida του Rossini και της Lucia του Donizetti (Κατερίνα Μανιού & Παντελής Κογιάμης: «Μεταξύ αγιότητας και αγριότητας: το belcanto ως απόηχος μυθολογικών φωνών και η Affektenlehre ως κόσμος αρχετύπων, εμπνευσμένα από την ερμηνευτική δυναμική της Μαρίας Κάλλας»).

Στη συνεδρία για την αρχαία ελληνική και βυζαντινή μουσική επισημάνθηκαν: η επιτέλεση του θρήνου στις αναπαραστάσεις της ελληνικής αρχαιότητας, η οποία έπειτα από μελέτη όλων των σχετικών πηγών, συμπεραίνεται πως συνοδεύεται μόνο στο 4% των περιπτώσεων και μάλιστα μόνο από διπλό αυλό ή/και κιθάρα, με πιθανολογούμενη ουσιαστικά τη συνοδεία όχι των ίδιων των θρηνητικών ασμάτων, αλλά των συνοδών διαδικασιών της ταφής (Αντιγόνη Ντουσιοπούλου: «Ο φωνητικός χαρακτήρας του θρήνου κατά την κλασική αρχαιότητα με βάση την εικονογραφία και τα κείμενα της εποχής. Οι περιπτώσεις συνοδείας του με μουσικά όργανα»)· η εξήγηση κοσμικών μελών γραμμένων στην προ του 1814 σημειογραφία, η ταυτοποίηση των δημιουργών τους και η μεταγραφή των ύμνων του Κώδικα της Αθήνας 431 σε ευρωπαϊκή σημειογραφία, επιλύοντας ένα από τα χρόνια ζητήματα στον χώρο της βυζαντινής μουσικολογίας (Θωμάς Αποστολόπουλος: «Εξήγηση σε τρία εμβληματικά μέλη γραμμένα σε παλαιά βυζαντινή παρασημαντική»)· και, η αναλυτική και εστιασμένη αντιπαράθεση όμοιων ύμνων του παλαιού και του νέου Στιχηραρίου και η ανάδειξη των ανανεωτικών μελοποιητικών αλλαγών, με τη σημείωση ότι η ανακοίνωση αυτή παρουσιάστηκε μαγνητοσκοπημένη, λόγω κωλύματος του εισηγητή (Χρυσοβαλάντης Ιωαννίδης: «Η έκδοση της Μουσικής Κυψέλης ως το χαρακτηριστικότερο δείγμα της μελοποιητικής ανανέωσης του Δοξασταρίου στο πλαίσιο του Νέου Στιχηραρίου»). Τέλος, στις δύο συνεδρίες για την Εθνομουσικολογία αναδείχθηκαν οι ακόλουθες θεματικές: τρόποι έκφρασης των χριστιανών Αράβων σε Ανατολή και Δύση (σημειογραφία, υμνογραφία, τελετουργίες), ως μία τοπικά παραγόμενη νεωτερικότητα ήδη από τον 18ο αιώνα (Παναγιώτης Κ. Πούλος: «Μουσική νεωτερικότητα μεταξύ του κέντρου και των αραβικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας»)· η ιστορική διαδρομή της αραβοανδαλουσιανής μουσικής της Ισπανίας, η οποία επιβίωσε μέχρι τις μέρες μας στην Ισπανία και τη Β. Αφρική (Μακρέμπ), ενώ επιπλέον το Ma ‘luf εξελίχθηκε σε Τυνήσια Εθνική Μουσική, κατόπιν μπολιάσματος με την έντεχνη δυτική μουσική (Μαρία Παπαπαύλου: «Πολιτικές και πολιτιστικές διαστάσεις διαχείρισης της αραβοανδαλουσιανής μουσικής παράδοσης στις σύγχρονες χώρες του Μαγκρέμπ»)· η ανάδειξη της σημασίας της  εμπλοκής των εικαστικών τεχνών και του θεάτρου στον χώρο της εθνογραφικής έρευνας (Αλεξάνδρα Μπαλάντινα: «Οι διαστάσεις και τα πλεονεκτήματα της πολυτροπικής εθνογραφίας και οι εφαρμογές της στην εθνομουσικολογική τάξη»)· η λειτουργική αξιοποίηση πολυπολιτιστικού υλικού (τραγούδια, παιχνιδοτράγουδα, χοροί) σε Τμήματα μαθητών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, κάνοντας χρήση της μεθοδολογίας της εθνογραφικής μελέτης με την υπεύθυνη εκπαιδευτικό σε ρόλο καθοδηγητή και ερευνητή (Παναγιώτα Παπαγεωργίου: «Η ενασχόληση με τις μουσικές κουλτούρες του κόσμου ως μια μετασχηματιστική εμπειρία: διαπιστώσεις από τη συμμετοχή παιδιών δημοτικού σχολείου σε ένα πολιτισμικά ποικιλόμορφο μουσικό πρόγραμμα»)· η αξιοποίηση της εθνογραφικής μελέτης πεδίου και της ψηφιακής σχηματικής αναπαράστασης των κινούμενων ηχοτοπίων που διαμορφώνονται στην πόλη της Νάουσας κατά την εβδομάδα της Αποκριάς (πατινάδες) (Αλέξανδρος Ριζόπουλος: «Η περιγραφή και εξέλιξη του ηχοτοπίου της κεντρικής πλατείας της Νάουσας (Ημαθίας) κατά την εβδομάδα της Αποκριάς»)· η συμμετοχική ψηφιακή ευρετηρίαση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς με την ενεργοποίηση των τοπικών κοινοτήτων, μέσω διαρκούς εμπλουτισμού και ανοικτής διάθεσης του υλικού, με την πρότερη εκ μέρους της ερευνητικής ομάδας υλοποίησης της βάσης δεδομένων και του συστήματος ευρετηρίασης (Αικατερίνη (Κάτια) Μάρη, Γιάννης Βαλιάντζας, Νίκος Πουλάκης: «Ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες και άυλη πολιτιστική κληρονομιά: το παράδειγμα της πλατφόρμας για το γλέντι στην Όλυμπο Καρπάθου»). η διαμορφούμενη μεθοδολογία των καταγραφών του Samuel Baud-Bovy στην Ελλάδα, οι οποίες συνέβαλαν ιδιαίτερα στην  τυποποίηση αυτής της διαδικασίας στην έρευνα πεδίου (Λαμπρογιάννης Πεφάνης & Στέφανος Φευγαλάς: «Η μεθοδολογία των μουσικών καταγραφών του Samuel Baud-Bovy»)· και η συζήτηση περί της θέσης της έντεχνης μουσικής  στον χάρτη της παγκόσμιας μουσικής κληρονομιάς, αλλά και του σύγχρονου πολιτισμού,  σε μια περίοδο μετα-ευρωπαϊκού σκεπτικού (Σοφία Σβάρνα: «Παλαιά μουσική και νέες (εθνο)μουσικολογικές προοπτικές»).

Η πανθομολογούμενη επιτυχία του συνεδρίου δεν στηρίχθηκε μόνο στην άρτια οργάνωσή του, αλλά εδράστηκε στην παρουσίαση πληθώρας νέων ερευνητικών αποτελεσμάτων και τον εποικοδομητικό διάλογο των συμμετεχόντων. Με την άμεση –με βάση τη μέχρι σήμερα πρακτική της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας– έκδοση των πρακτικών του 15ου Μουσικολογικού Συνεδρίου, η δημόσια πρόσβαση στις ανακοινώσεις θα καταστεί πλήρης.

Μαγδαληνή Καλοπανά – Έλενα Φίντελνταϋ