Fugit inreparabile tempus (Βιργίλιος, Γεωργικά, Βιβλίο III, σειρά 284). Φεύγει ο μη αναστρέψιμος χρόνος. Ορισμένες φορές όντως φαντάζει σχετικά πιο πρόσφατο το παρελθόν κατά το οποίο στις τακτικές συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (στο κινηματοθέατρο «Παλλάς» και μεταγενέστερα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών), σε παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε συναυλίες του Φεστιβάλ Αθηνών ή σε μουσικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνταν σε άλλους συναυλιακούς χώρους, θεωρούσαμε σχεδόν δεδομένο ότι θα συναντούσαμε ανάμεσα στο κοινό σημαντικές προσωπικότητες της λόγιας ελληνικής μουσικής σκηνής, που, φευ, σήμερα πλέον δεν βρίσκονται ανάμεσά μας.
Ποιους να πρωτομνημονεύσει κανείς; Από τους αρχαιότερους, ασφαλώς τον αρχιμουσικό Ανδρέα Παρίδη (1910-2000), τον συνθέτη και ακαδημαϊκό Μενέλαο Παλλάντιο (1914-2012), τον συνθέτη Γιώργο Σισιλιάνο (1920-2005), τον αρχιμουσικό Δημήτρη Χωραφά (1918-2004), τον βιολοντσελίστα και παιδαγωγό Ελευθέριο Παπαστασταύρου (1920-2008), τον αρχιμουσικό Βύρωνα Κολάση (1921-1999), την πιανίστα και παιδαγωγό Μαρία Χαιρογιώργου-Σιγάρα (1921-2005), τον κριτικό μουσικής Φοίβο Ανωγειανάκη (1915-2003), τη διευθύντρια χορωδίας και σύζυγο του τελευταίου, Έλλη Νικολαΐδη (1914-1994), την κριτικό μουσικής Λίλυ Αλέκου Δράκου (περ. 1911-2007), τη μεσόφωνο και παιδαγωγό Νουνούκα Φραγκιά-Σπηλιοπούλου (1910-2000) και τόσους άλλους (ο κατάλογος είναι πραγματικά ατελείωτος και θα μπορούσε κανείς να γεμίσει σελίδες ολόκληρες). Όλοι τους τιμούσαν συχνά με την παρουσία τους τις αθηναϊκές συναυλίες και παραστάσεις όπερας, ενώ οι περισσότεροι (και προφανώς δεν αναφερόμαστε μόνο στους δύο προαναφερθέντες αλησμόνητους κριτικούς, οι οποίοι de facto όφειλαν να παρακολουθούν τα μουσικά δρώμενα), υπήρξαν απολύτως σταθεροί ακροατές (σήμερα ο αριθμός των συμπατριωτών μας συνθετών και ερμηνευτών, ας μην αναφερθούμε στους μαθητές των ωδείων, που παρακολουθούν σε τακτική βάση συναυλίες είναι ασφαλώς μικρότερος˙ λυπηρή διαπίστωση). Ναι, ήταν πραγματικό ευτύχημα και απόλαυση να επικοινωνεί κανείς με τα μουσικά αυτά κεφάλαια στα διαλείμματα και να εισπράττει γνώση, αναμνήσεις και πολυετή εμπειρία.
Ευτυχώς, υπήρξαν και πάντα υπάρχουν ερευνητές, μουσικολόγοι, μουσικογράφοι και θεωρητικοί, που με ενθουσιασμό σκύβουν πάνω από το έργο τους και το αναδεικνύουν μέσω της έρευνας και των δημοσιεύσεών τους.
Στις προαναφερθείσες εξέχουσες προσωπικότητες που βλέπαμε στις συναυλίες, θα προσθέσουμε το όνομα του Ηπειρώτη συνθέτη και καθηγητή ανώτερων θεωρητικών Δημήτρη Δραγατάκη (1914-2001), τον οποίο θυμόμαστε με αφορμή τόσο τη συμπλήρωση είκοσι ετών από τον θάνατό του, όσο και λόγω της πρόσφατης κυκλοφορίας δυο αξιοσημείωτων εκδόσεων.
Ο Δραγατάκης, που ανήκει στους κορυφαίους δημιουργούς της χώρας μας, υπήρξε μία ευγενική φυσιογνωμία που ενέπνεε σεβασμό και θαυμασμό σε όσους τον ήξεραν (ο συντάκτης είχε την τύχη να τον γνωρίσει από κοντά, αλλά μόνο φευγαλέα, δυστυχώς). Το εντυπωσιακό σε ποιότητα αλλά και σε ποσότητα έργο του επιβεβαιώνει ένα ιδιαίτερο δημιουργικό πνεύμα. Οι παρτιτούρες που άφησε πίσω του διακρίνονται για την ισχυρή δομή τους, τις ιδέες, το γούστο, αλλά και για τη στιβαρή τεχνική τους, προϋπόθεση κάθε σοβαρής μουσικής δημιουργίας.
Στους αναγνώστες που ενδιαφέρονται να εξερευνήσουν το έργο του, προτείνουμε τις ακόλουθες εκδόσεις. Η πρώτη τιτλοφορείται Συστηματικός & Βιο-Βιβλιογραφικός Κατάλογος Έργων Δημήτρη Δραγατάκη (εκδ. Φίλιππος Νάκας, 2019). Πρόκειται για βαρυσήμαντη εργασία της μουσικολόγου, εκπαιδευτικού και μουσικού Μαγδαληνής Καλοπανά, υπεύθυνης μουσικολόγου του αρχείου Δ. Δραγατάκη. Η εκλεκτή συγγραφέας άρχισε να εργάζεται πάνω στο έργο του συνθέτη από την εποχή που ο ίδιος ακόμη βρισκόταν εν ζωή και είχε την τύχη να έχει την υποστήριξή του. Έχει μελετήσει το έργο του σε βάθος και έχει εργαστεί πάνω σε αυτό με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συνέπεια.
Το ογκώδες βιβλίο της είναι χωρισμένο σε τρία μέρη: Ι. Η Ζωή του Δημήτρη Δραγατάκη, ΙΙ. Κατάλογος Έργων Δημήτρη Δραγατάκη (Α. Συνοπτικός Κατάλογος Έργων, Β. Αναλυτικός Κατάλογος Έργων) και ΙΙΙ. Ευρετήρια και Επίμετρο.
Πρόκειται για μία επιστημονική εργασία, αναλυτική και γεμάτη από πολυάριθμες καλά οργανωμένες πληροφορίες σχετικά με τις παρτιτούρες του συνθέτη. Με βεβαιότητα υποστηρίζουμε ότι ούτε ο ίδιος ο δημιουργός, που, όπως προαναφέρθηκε, εμπιστεύθηκε τη συγγραφέα, θα μπορούσε να φανταστεί ένα αποτέλεσμα αυτής της υψηλής ποιότητας. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης, μουσικός, μελετητής ή φιλόμουσος, που θα προμηθευτεί τον κατάλογο, θα εντυπωσιαστεί από τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία που παραθέτει η Καλοπανά και θα διαφωτιστεί σχετικά με τις δημιουργίες του συνθέτη. [Καλοπανά, Μαγδαληνή. Συστηματικός και Βιο-βιβλιογραφικός Κατάλογος Έργων Δημήτρη Δραγατάκη. Αθήνα: Φ. Νάκας, 2019, ΙSBN 978-960-290-669-9].
Η δεύτερη έκδοση σχετικά με τον ίδιο δημιουργό τιτλοφορείται Δημήτρης Δραγατάκης (22/1/1914-18/12/2001)- Επίσημη Δισκογραφία (1965-2021) Και Αρχειακές Ηχογραφήσεις (1963-2021)- Συμβολή στα 20 Χρόνια από την Εκδημία του. Υπογράφεται από τον Θωμά Ταμβάκο, πολυγραφότατο μουσικογράφο, ερευνητή και κριτικό. Ο Ταμβάκος έχει αφιερωθεί εδώ και δεκαετίες στην έρευνα σχετικά με τη ζωή και το έργο δημιουργών της λόγιας ελληνικής μουσικής. Είναι ο εμπνευσμένος ιδρυτής του πολύτιμου Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών, που φέρει το όνομά του.
Η παρούσα Δισκογραφία Δραγατάκη συγκεντρώνει όχι μόνον τις γνωστές (ή σε πολλές περιπτώσεις, λιγότερο γνωστές), αλλά και πολλές από τις εντελώς άγνωστες ηχογραφήσεις έργων του τιμώμενου συνθέτη. Ο Ταμβάκος, όπως και στην περίπτωση των δύο προγενέστερων εργασιών του (Σπυρίδων-Φιλίσκος Σαμάρας, 17.11.1861-25.3.1917, Επίσημη Δισκογραφία, 1904-2016, Έκδοση Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης, 2017, και Νίκος Σκαλκώτας, 8-12/3/1904-19/9/1949, Επίσημη Δισκογραφία, 1929-2019, Έκδοση Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης, Αλεξανδρούπολη, 2019), δεν παρέχει μόνο πλήρη τη δισκογραφία, αλλά περιλαμβάνει και πάμπολλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με την κάθε ηχογράφηση. Η έκδοση εμπλουτίζεται με απεικονίσεις εξωφύλλων δίσκων και φωτογραφίες καλλιτεχνών. Πολλές από τις ηχογραφήσεις έργων του Δραγατάκη που είχαν αποτυπωθεί σε δίσκους, βρίσκονται σήμερα εκτός κυκλοφορίας και ευχή μας είναι η παρούσα δισκογραφία να αποτελέσει έναυσμα για την επανέκδοση των σημαντικότερων εξ αυτών.
Είμαστε της άποψης ότι οι δύο αυτές εκδόσεις είναι ικανές να εγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού και να διαφωτίσουν τους μουσικούς και ακροατές (ελπίζουμε, αρκετούς και της νεότερης γενιάς) που θα επιθυμήσουν να έρθουν σε επαφή με το έργο του αξέχαστου συνθέτη. [Ταμβάκος, Θωμάς. Δημήτρης Δραγατάκης, 22/1/1914-18/12/2001. Επίσημη Δισκογραφία, 1965-2021, και Αρχειακές Ηχογραφήσεις, 1963-2021. Συμβολή στα 20 Χρόνια από την Εκδημία του. Αλεξανδρούπολη: Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης, 2021].
Παραμένοντας στον χώρο της δισκογραφίας, ξεχωρίζουμε μία από τις πλέον αξιόλογες πρόσφατες κυκλοφορίες έργων Ελλήνων συνθετών. Ο λόγος για τον δίσκο ακτίνας (αγγλ. compact disc) με τίτλο Intersection: 1955, που σχηματίζεται από έργα των Γιάννη Χρήστου (1926-1970) και Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021). Δύο από τις παρτιτούρες, όπως θα δούμε, μία του κάθε ένα συνθέτη, είδαν το φως κατά το έτος 1955.
Οι ταλαντούχοι πιανίστες Νικόλαος Σαμαλτάνος και Christophe Sirodeau αποδίδουν με ιδιαίτερη προσοχή τα χαρακτηριστικά ρυθμικά στοιχεία του ολοκληρωμένου στο Παρίσι (Ιούνιος, 1955) έργου Ερωφίλη- Passacailles για δύο πιάνα του Θεοδωράκη.
Στη συνέχεια, η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου και ο Σαμαλτάνος, ερμηνεύουν τα Δέκα ποιήματα του Paul Eluard (Les Éluards) για φωνή και πιάνο, του ίδιου συνθέτη, γραμμένα το 1958. Εδώ, όπως και στα Έξι Τραγούδια σε ποίηση του T.S. Eliot (Six T.S. Eliot Songs), ολοκληρωμένα το 1955 από τον θαυμαστό Χρήστου, που ακολουθούν αποτελώντας τον πυρήνα της δισκογραφικής αυτής παραγωγής, η εξαίρετη Καθαρίου, με γεμάτη φωνή και γενναιόδωρη έκφραση, έχοντας μεγάλη εμπειρία στην ερμηνεία συνθετών του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, και ο μουσικότατος συνοδοιπόρος της, Σαμαλτάνος (που διαμένει μόνιμα στο Παρίσι και τον οποίον δεν ακούμε όσο θα θέλαμε στη χώρα μας), προσεγγίζουν τα έργα με διάθεση ανάδειξης της στενής σχέσης κειμένου και μουσικής. Επιπλέον, αποκαλύπτουν τα τραγούδια του Χρήστου με την απαιτούμενη θεατρική αίσθηση.
Οι Σαμαλτάνος και Sirodeau σφραγίζουν τον δίσκο υποστηρίζοντας μία υποδειγματικά αρθρωμένη εκτέλεση του πολύ νεανικού (1944), νεομπαροκικού χαρακτήρα (πρόκειται μάλλον για ένα hommage á Bach), έργου Πρελούδιο και Φούγκα (Prelude and Fugue) του Χρήστου. [Christou, Jani/Theodorakis, Mikis. Intersection: 1955. Samaltanos, Nikolaos. Cathariou, Angelica. Sirodeau, Christophe. Melism, 2020, MLS-CD-026].
