Δεύτερο 2013.

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ τοῦ 21ου αἰώνα, ἐπικρατοῦν σταδιακά, νέες ἀξιολογήσεις τῆς νεώτερης μουσικῆς: οἱ δῆθεν πρωτοπλάστες τοῦ καινούργιου, δωδεκαφθογγιστές, σειραϊστές, ἀλεατοριστές, ξενακειοειδῆ, κ.ἄ. ἀπέ-τυχαν νὰ κατακτήσουν τοὺς χώρους συναυλιῶν ὅπου ἀκούγεται ἡ «ἄλλη» μουσική. Αὐτοεγκλωβίζονται ὅλο καὶ περισσότερο σὲ θεσμοὺς κομμένους στὰ μέτρα αὐτῶν καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς. Φυσικότατο, ἀφοῦ ὅλη ἡ πρωτοπορειακὴ παράνοια, καίτοι ἱστορικῶς ἀρχαιότερη, φούντωσε κυρίως χάρη στὸν Ψυχρό Πόλεμο (ἰλιγγιώδη ποσά δαπανήθηκαν γιὰ τὴν ἐνίσχυσή της) ὡς «ἀντίδοτο» στὸν ἀνατολικογενῆ «σοσιαλιστικὸ ρεαλισμό». Ὁ Ψυχρὸς Πόλεμος τελείωσε, ἡ ΕΣΣΔ διαλύθηκε, ἀλλὰ στὴ μουσικὴ θριάμβευσε ὁ οὑμανισμὸς τοῦ Σοστακόβιτς, ἐμπνέοντας κυρίως συνθέτες τῶν τέως ἀνατολικῶν χωρῶν: Σνίτκε, Καντσέλι, Γκουμπαϊ-ντούλινα κ.ἂ. Παράλληλα ξεμυτίζουν σταδιακὰ παλαιότεροι παραγκω-νισμένοι μουσικοὶ: οἱ πραγματικοὶ πρωτοπόροι, ἀπρόσβλητοι ἀπὸ τοὺς ἰοὺς τῶν Σαίνμπεργκ καὶ ἐπιγόνων (πλὴν τῶν Μπέργκ, δραματικῆς μεγαλοφυΐας, καὶ Βέμπερν ποὺ τὰ  περίτεχνα ἠχητικὰ sudoku του, ἔ-σωσεν ἡ λακωνικότητά τους). Ἡ νεκρανάστασή τους ξεχέρσωσε μουσι-κοὺς δρόμους ὄντως νέους.

Αὐτὰ σκεπτόμουν παρακολουθώντας τὸ συναρπαστικὸ διήμερο πολωνικῆς μουσικῆς τῆς  Κρατικῆς Ὀρχήστρας Ἀθηνῶν μὲ τὸν ἀρχιμου-σικὸ Γιάτσεκ Κάσπτσυκ [πῶς παραμορφώθηκε ἔτσι ἑλληνικά, τὸ πολωνικό Jacek Kasprzyk; γ. 1952], καὶ σολίστ, τὸν ἐκθαμβωτικό, αὐτὴ τὴ φορά, πιανίστα Θοδωρῆ Τζοβανάκη. Ὁ Kasprzyk, θριάμβευσε στὸ α΄ μέρος: πλατειές χειρονομίες ρωμαλέα παρορμητικῆς ἰδιοσυγκρα-σίας μὲ ὑπερβολικὰ φορτίσσιμι (Συμανόφσκι), τέλεια λεπτούργηση (Λουτοσλάβσκι), ἀναδείξασα τὸ βαθμιαῖο κατρακύλισμα τοῦ ἔργου ἀπὸ ὑπερκόσμια ἀρχὴ σὲ διαδοχὴ ἐπεισοδίων ἐπιφανειακῶς τοὐλάχιστον ἀσχέ-των μεταξύ τους. Ἀντίθετα ἡ ἴδια κινησεολογία ἀστόχησε στὸ β΄ μέρος (Ντβόρζακ): ἰκανοποιητικὸ ἔλεγχος ροῆς καὶ (μικρο)δυναμικῆς ἀλλὰ  συμφορητικὰ αἱματώδης ἀνάγνωση, ὑπερτονισμένες ἀντιθέσεις πυκνό-τητος, ἀντικατέστησαν τὴ θεματικὴ ἀναγλυφικότητα σὲ ἄσχετη μὲ τὸ ἔργο μεγαλοστομία. Ἀστέρι τῆς βραδιᾶς ὁ Τζοβανάκης, ὄχι μόνο ἀνέδειξε μὲ ὑπερβατικὴν ἠχητικὴν ἐκλέπτυνση τὰ λουτοσλάβσκεια σύν καὶ πλὴν, ἀλλὰ τὸ μπὶς του (Μπάχ) μὲ ἐξαϋλωμένο, ὑπερκόσμιο ἦχο μᾶς ἀπογεί-ωσε στὰ χάη ἔναστρου στερεώματος. Τὰ ἔργα:

1) ΣΥΜΑΝΟΦΣΚΙ, ΚΑΡΟΛ (Karol Szymanowski, 1882-1937): «Εἰσαγωγή κοντσέρτου», μι μείζ.,  ἔργο 12 (α΄ ἐκτ. Βαρσοβία, 6.2.-1906). Ἐπισκιασμένη ἀπὸ τὸν τρισμέγιστο Σοπέν, ἡ πρὸ τοῦ Β΄ Πα-γκοσμίου Πολέμου πολωνικὴ μουσικὴ περιλαμβάνει τοὐλάχιστον δύο συν-θέτες ἀξίους ἀνάλογης ὑστεροφημίας: τὸ Στανισλάβ Μονιοῦσκο (Stani-sław Moniuszko,  1819-1872) συνθέτη 11 ὀπερῶν καὶ 11 ὀπερεττῶν, ἐξ᾽ ὧν μόνον ἡ δίπρακτη «Χάλκα» παίχθηκε ἅπαξ στὰ «Δημήτρια» Θεσσαλονίκης (Ἑταιρεία Μακεδονικῶν Σπουδῶν, 21.10.1974), καὶ τὸ Συμανόφσκυ ποὺ ἡ γνωστότερη τῶν δύο ὀπερῶν του «Βασιληᾶς Ρογῆρος» (3 πράξεις, κείμ. συνθέτου καὶ Γιαροσλάβ Ἰβάσκεβιτς, α΄ ἐκτ. Βαρσοβία, 19.6.1926)  παίχθηκε ἐν Ἑλλάδι ἐπίσης…ἅπαξ (Φεστιβάλ Ἀθηνῶν, Teatr Wielki Βαρσοβίας, 14.7.1988). Στὴν «Εἰσαγωγή κοντσέρτου», προϊὸν δεξιοτέχνου ἐνορχηστρωτοῦ, ἡ ὑπόμνηση τοῦ «Δὸν Ζουὰν» τοῦ Ρίχαρντ Στράους, βγάζει μάτι: ὡστόσο ἀκούγεται τερπνό-τατα!

2) ΛΟΥΤΟΣΛΑΒΣΚΙ, ΒΙΤΟΛΝΤ (πολ. πρφ.: Λουτοσουάβσκι· Luto-sławski,  Witold, 1913-1994): «Κοντσέρτο γιά πιάνο», 4 μέρη χωρὶς διακοπή (α΄ ἐκτ. Ζάλτσμπουργκ, 19.8.1988). Τέλεια ἑρμηνευμένο ἀπὸ Τζοβανάκη καὶ Kasprzyk, ἀρχίζει μὲ ξύλινα καὶ πιάνο σὲ πανύψηλες περιοχές, σὰν «τραγοῦδι τῆς φύσης», περνᾶ ἀπὸ ὀκτάβες πιάνου (μεσαία περιοχή) πάνω ἀπὸ βαθύτερα ἔγχορδα, σὲ ἕνα «πρέστο» ἢ « μότο περπέ-τουο», σὲ σόλο πιάνου πάνω σὲ ἀνιοῦσες 3η μικρὴ καὶ 5η καθαρή (ὑπέρο-χη καντιλένα) καταλήγοντας μέσῳ μιᾶς παραλλαγῆς-βαβούρα, σὲ ἐπει-σόδια ἀσύνδετα μεταξύ τους.

3) ΝΤΒΟΡΖΑΚ, ΑΝΤΟΝΙΝ (πρφ. Dvorzhak, Antonin, 1841-1904): Συμφωνία, ἀρ. 7, ρε ἐλ., ἔργο 70 (α΄ ἐκτ. Λονδίνο, 22.4.1885). Πόσο διαφέρουν μεταξύ τους οἱ τρεῖς τελευταῖες συμφωνίες τοῦ μεγάλου συνθέτου! Γραμμένη ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ Μπράμς, ἡ ἀριστουργημα-τικὴ Ἕβδομη, ἀπέχει ἔτη φωτὸς ἀπὸ τὴν Ὄγδοη, ποίημα τῆς νιότης, καὶ τὴν Ἔνατη, «τοῦ Νέου Κόσμου» Ἀριστούργημα, ἐσωτερικότατο,  ἰσόκυρο τῶν 4 συμφωνιῶν Μπράμς, θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ ὡς…ἡ 5η του! Δυστυχῶς τὴ σφαγίασε στὸν στιγμιαῖο ἐντυπωσιασμὸ καὶ στὸ εὔκο-λο χειροκρότημα ὁ μαέστρος! (Αἴθουσα ΧΔΛ, 11.1.2013).

*        *        *

ΟΛΟΦΑΝΕΡΑ συστηματικὴ συγγυμνασία «ἔδεσαν» καὶ συνέπλασαν τόσο μαζὶ τοὺς Λαέρτη Κοκολάνη (βιολί) καὶ Ἑλένη Νταφέκα (πιάνο), ὥστε ξεπερνώντας κατὰ πολὺ τὸ ἐπίπεδο μιᾶς εὐπρεπέστατης, πλὴν εὐκαιρια-κῆς συνεργασίας, ἄφησαν ἐντυπώσεις πολύπειρου «Ντοῦο». Πλούσιος, φωτεινὸς ἦχος, ἀνεπίληπτη τεχνικὴ καὶ κατάκτηση τῶν μυστικῶν τῆς ταστιέρας τὸ βιολί, ἀνάλογες ἀρετές καὶ τὸ πιάνο: ἠχοπλαστικὸς πλοῦτος καὶ ποικιλία, γνώση τῆς χρωστικῆς τοῦ «πεντάλ». Πρόγραμμα τριῶν μόνον ἔργων, ἑνὸς Λίστ γιά πιάνο μεταξὺ δύο Συμανόφσκι γιὰ βιολὶ καὶ πιάνο.

1) ΣΥΜΑΝΟΦΣΚΙ, ΚΑΡΕΛ: «Τρεῖς Μύθοι» γιὰ βιολὶ καὶ πιάνο, ἔργο 30 (1915), ἥτοι «Ἀρέθουσα», «Νάρκισσος», «Δρυάδες καὶ Πᾶν», ἴσως τὸ γνωστότερο βιολιστικὸ ἔργο Συμανόφσκι. Ὑδάτινος ἦχος πιάνου, θεία βιολιστικὴ καντιλένα (Ἀρέθουσα), ἀνάταση καθαρῆς μουσικῆς,  ἀνώτερης ἀπὸ ἁπλῶς ἐμπρεσσιονιστικῆς (Νάρκισσος), ὁμοίως καὶ ο῾«Δρυάδες» ὅπου ἁρμονικοὶ ἢχοι βιολιοῦ ἀνακαλοῦν αὐλὸ Πανός. Λέξη δὲ σταυρώσαμε ἀπὸ τὸ ὑποτονθόρισμα (ἀπαγγελία;) τῆς Μ. Ἀμαραντίδη.

2) ΛΙΣΤ, ΦΡΑΝΤΣ (Liszt, Franz, 1811-1886): «Σονέτο 104» Πετράρχη, τόμος Β΄ (Ἰταλία· ἔκδ. 1858), ἀρ. 5 ἀπὸ τὰ «Χρόνια Προσκυνήματος». Ἄψογα ἄνετη καὶ καθαρότατη δακτυλικὴ τεχνική, μεστὸς καὶ φωτεινὸς ἦχος τῆς νέας πιανίστας. Ὅμως ἀκραῖες ἀντιθέσεις δυναμικῆς, ἐπιβάλλουσες μείζονα εὐστροφία στὴ χρήση «πεντάλ» ἀνῆγαν τὴν προοπτικὴ τῆς μορφῆς σὲ σειρὰ στιγμιοτύπων.

3) ΣΥΜΑΝΟΦΣΚΙ, ΚΑΡΕΛ: Σονάτα γιὰ βιολὶ καὶ πιάνο, ρε ἐλ., ἔργο 9, τρία μέρη (1904). Ἀπείρως προσωπικότερη τῆς «Εἰσαγωγῆς κοντσέρτου», διόλου συσχετίσιμη μὲ Μπράμς ἢ Φράνκ (βλ. πρόγραμμα), ἴσως μὲ Λίστ (μέρος πιάνου), καθαρὴ μουσικὴ ὑψίστων μορφοπλαστικῶν ἀρετῶν, μὲ μιὰ παράξενη καντιλένα σὲ συγχορδία ἠλαττωμένης πέμπτης (δύο τρίτες μικρὲς) στὸ β΄ μέρος. (Αἴθουσα Φ. Νάκας, 14.1.2013).

Ἐφ. Ἐξπρές, Ἔτος 51ο, ἀρ φύλλου 14.872,
Σάβ. 26 Ἰανουαρίου 2013, σελ. 37.

Δεύτερο 2013.

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ τοῦ 21ου αἰώνα, ἐπικρατοῦν σταδιακά, νέες ἀξιολογήσεις τῆς νεώτερης μουσικῆς: οἱ δῆθεν πρωτοπλάστες τοῦ καινούργιου, δωδεκαφθογγιστές, σειραϊστές, ἀλεατοριστές, ξενακειοειδῆ, κ.ἄ. ἀπέ-τυχαν νὰ κατακτήσουν τοὺς χώρους συναυλιῶν ὅπου ἀκούγεται ἡ «ἄλλη» μουσική. Αὐτοεγκλωβίζονται ὅλο καὶ περισσότερο σὲ θεσμοὺς κομμένους στὰ μέτρα αὐτῶν καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς. Φυσικότατο, ἀφοῦ ὅλη ἡ πρωτοπορειακὴ παράνοια, καίτοι ἱστορικῶς ἀρχαιότερη, φούντωσε κυρίως χάρη στὸν Ψυχρό Πόλεμο (ἰλιγγιώδη ποσά δαπανήθηκαν γιὰ τὴν ἐνίσχυσή της) ὡς «ἀντίδοτο» στὸν ἀνατολικογενῆ «σοσιαλιστικὸ ρεαλισμό». Ὁ Ψυχρὸς Πόλεμος τελείωσε, ἡ ΕΣΣΔ διαλύθηκε, ἀλλὰ στὴ μουσικὴ θριάμβευσε ὁ οὑμανισμὸς τοῦ Σοστακόβιτς, ἐμπνέοντας κυρίως συνθέτες τῶν τέως ἀνατολικῶν χωρῶν: Σνίτκε, Καντσέλι, Γκουμπαϊ-ντούλινα κ.ἂ. Παράλληλα ξεμυτίζουν σταδιακὰ παλαιότεροι παραγκω-νισμένοι μουσικοὶ: οἱ πραγματικοὶ πρωτοπόροι, ἀπρόσβλητοι ἀπὸ τοὺς ἰοὺς τῶν Σαίνμπεργκ καὶ ἐπιγόνων (πλὴν τῶν Μπέργκ, δραματικῆς μεγαλοφυΐας, καὶ Βέμπερν ποὺ τὰ  περίτεχνα ἠχητικὰ sudoku του, ἔ-σωσεν ἡ λακωνικότητά τους). Ἡ νεκρανάστασή τους ξεχέρσωσε μουσι-κοὺς δρόμους ὄντως νέους.

        Αὐτὰ σκεπτόμουν παρακολουθώντας τὸ συναρπαστικὸ διήμερο πολωνικῆς μουσικῆς τῆς  Κρατικῆς Ὀρχήστρας Ἀθηνῶν μὲ τὸν ἀρχιμου-σικὸ Γιάτσεκ Κάσπτσυκ [πῶς παραμορφώθηκε ἔτσι ἑλληνικά, τὸ πολωνικό Jacek Kasprzyk; γ. 1952], καὶ σολίστ, τὸν ἐκθαμβωτικό, αὐτὴ τὴ φορά, πιανίστα Θοδωρῆ Τζοβανάκη. Ὁ Kasprzyk, θριάμβευσε στὸ α΄ μέρος: πλατειές χειρονομίες ρωμαλέα παρορμητικῆς ἰδιοσυγκρα-σίας μὲ ὑπερβολικὰ φορτίσσιμι (Συμανόφσκι), τέλεια λεπτούργηση (Λουτοσλάβσκι), ἀναδείξασα τὸ βαθμιαῖο κατρακύλισμα τοῦ ἔργου ἀπὸ ὑπερκόσμια ἀρχὴ σὲ διαδοχὴ ἐπεισοδίων ἐπιφανειακῶς τοὐλάχιστον ἀσχέ-των μεταξύ τους. Ἀντίθετα ἡ ἴδια κινησεολογία ἀστόχησε στὸ β΄ μέρος (Ντβόρζακ): ἰκανοποιητικὸ ἔλεγχος ροῆς καὶ (μικρο)δυναμικῆς ἀλλὰ  συμφορητικὰ αἱματώδης ἀνάγνωση, ὑπερτονισμένες ἀντιθέσεις πυκνό-τητος, ἀντικατέστησαν τὴ θεματικὴ ἀναγλυφικότητα σὲ ἄσχετη μὲ τὸ ἔργο μεγαλοστομία. Ἀστέρι τῆς βραδιᾶς ὁ Τζοβανάκης, ὄχι μόνο ἀνέδειξε μὲ ὑπερβατικὴν ἠχητικὴν ἐκλέπτυνση τὰ λουτοσλάβσκεια σύν καὶ πλὴν, ἀλλὰ τὸ μπὶς του (Μπάχ) μὲ ἐξαϋλωμένο, ὑπερκόσμιο ἦχο μᾶς ἀπογεί-ωσε στὰ χάη ἔναστρου στερεώματος. Τὰ ἔργα:

        1) ΣΥΜΑΝΟΦΣΚΙ, ΚΑΡΟΛ (Karol Szymanowski, 1882-1937): «Εἰσαγωγή κοντσέρτου», μι μείζ.,  ἔργο 12 (α΄ ἐκτ. Βαρσοβία, 6.2.-1906). Ἐπισκιασμένη ἀπὸ τὸν τρισμέγιστο Σοπέν, ἡ πρὸ τοῦ Β΄ Πα-γκοσμίου Πολέμου πολωνικὴ μουσικὴ περιλαμβάνει τοὐλάχιστον δύο συν-θέτες ἀξίους ἀνάλογης ὑστεροφημίας: τὸ Στανισλάβ Μονιοῦσκο (Stani-sław Moniuszko,  1819-1872) συνθέτη 11 ὀπερῶν καὶ 11 ὀπερεττῶν, ἐξ᾽ ὧν μόνον ἡ δίπρακτη «Χάλκα» παίχθηκε ἅπαξ στὰ «Δημήτρια» Θεσσαλονίκης (Ἑταιρεία Μακεδονικῶν Σπουδῶν, 21.10.1974), καὶ τὸ Συμανόφσκυ ποὺ ἡ γνωστότερη τῶν δύο ὀπερῶν του «Βασιληᾶς Ρογῆρος» (3 πράξεις, κείμ. συνθέτου καὶ Γιαροσλάβ Ἰβάσκεβιτς, α΄ ἐκτ. Βαρσοβία, 19.6.1926)  παίχθηκε ἐν Ἑλλάδι ἐπίσης…ἅπαξ (Φεστιβάλ Ἀθηνῶν, Teatr Wielki Βαρσοβίας, 14.7.1988). Στὴν «Εἰσαγωγή κοντσέρτου», προϊὸν δεξιοτέχνου ἐνορχηστρωτοῦ, ἡ ὑπόμνηση τοῦ «Δὸν Ζουὰν» τοῦ Ρίχαρντ Στράους, βγάζει μάτι: ὡστόσο ἀκούγεται τερπνό-τατα!

        2) ΛΟΥΤΟΣΛΑΒΣΚΙ, ΒΙΤΟΛΝΤ (πολ. πρφ.: Λουτοσουάβσκι· Luto-sławski,  Witold, 1913-1994): «Κοντσέρτο γιά πιάνο», 4 μέρη χωρὶς διακοπή (α΄ ἐκτ. Ζάλτσμπουργκ, 19.8.1988). Τέλεια ἑρμηνευμένο ἀπὸ Τζοβανάκη καὶ Kasprzyk, ἀρχίζει μὲ ξύλινα καὶ πιάνο σὲ πανύψηλες περιοχές, σὰν «τραγοῦδι τῆς φύσης», περνᾶ ἀπὸ ὀκτάβες πιάνου (μεσαία περιοχή) πάνω ἀπὸ βαθύτερα ἔγχορδα, σὲ ἕνα «πρέστο» ἢ « μότο περπέ-τουο», σὲ σόλο πιάνου πάνω σὲ ἀνιοῦσες 3η μικρὴ καὶ 5η καθαρή (ὑπέρο-χη καντιλένα) καταλήγοντας μέσῳ μιᾶς παραλλαγῆς-βαβούρα, σὲ ἐπει-σόδια ἀσύνδετα μεταξύ τους.

        3) ΝΤΒΟΡΖΑΚ, ΑΝΤΟΝΙΝ (πρφ. Dvorzhak, Antonin, 1841-1904): Συμφωνία, ἀρ. 7, ρε ἐλ., ἔργο 70 (α΄ ἐκτ. Λονδίνο, 22.4.1885). Πόσο διαφέρουν μεταξύ τους οἱ τρεῖς τελευταῖες συμφωνίες τοῦ μεγάλου συνθέτου! Γραμμένη ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ Μπράμς, ἡ ἀριστουργημα-τικὴ Ἕβδομη, ἀπέχει ἔτη φωτὸς ἀπὸ τὴν Ὄγδοη, ποίημα τῆς νιότης, καὶ τὴν Ἔνατη, «τοῦ Νέου Κόσμου» Ἀριστούργημα, ἐσωτερικότατο,  ἰσόκυρο τῶν 4 συμφωνιῶν Μπράμς, θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ ὡς…ἡ 5η του! Δυστυχῶς τὴ σφαγίασε στὸν στιγμιαῖο ἐντυπωσιασμὸ καὶ στὸ εὔκο-λο χειροκρότημα ὁ μαέστρος! (Αἴθουσα ΧΔΛ, 11.1.2013).

*        *        *

ΟΛΟΦΑΝΕΡΑ συστηματικὴ συγγυμνασία «ἔδεσαν» καὶ συνέπλασαν τόσο μαζὶ τοὺς Λαέρτη Κοκολάνη (βιολί) καὶ Ἑλένη Νταφέκα (πιάνο), ὥστε ξεπερνώντας κατὰ πολὺ τὸ ἐπίπεδο μιᾶς εὐπρεπέστατης, πλὴν εὐκαιρια-κῆς συνεργασίας, ἄφησαν ἐντυπώσεις πολύπειρου «Ντοῦο». Πλούσιος, φωτεινὸς ἦχος, ἀνεπίληπτη τεχνικὴ καὶ κατάκτηση τῶν μυστικῶν τῆς ταστιέρας τὸ βιολί, ἀνάλογες ἀρετές καὶ τὸ πιάνο: ἠχοπλαστικὸς πλοῦτος καὶ ποικιλία, γνώση τῆς χρωστικῆς τοῦ «πεντάλ». Πρόγραμμα τριῶν μόνον ἔργων, ἑνὸς Λίστ γιά πιάνο μεταξὺ δύο Συμανόφσκι γιὰ βιολὶ καὶ πιάνο. 

        1) ΣΥΜΑΝΟΦΣΚΙ, ΚΑΡΕΛ: «Τρεῖς Μύθοι» γιὰ βιολὶ καὶ πιάνο, ἔργο 30 (1915), ἥτοι «Ἀρέθουσα», «Νάρκισσος», «Δρυάδες καὶ Πᾶν», ἴσως τὸ γνωστότερο βιολιστικὸ ἔργο Συμανόφσκι. Ὑδάτινος ἦχος πιάνου, θεία βιολιστικὴ καντιλένα (Ἀρέθουσα), ἀνάταση καθαρῆς μουσικῆς,  ἀνώτερης ἀπὸ ἁπλῶς ἐμπρεσσιονιστικῆς (Νάρκισσος), ὁμοίως καὶ ο῾«Δρυάδες» ὅπου ἁρμονικοὶ ἢχοι βιολιοῦ ἀνακαλοῦν αὐλὸ Πανός. Λέξη δὲ σταυρώσαμε ἀπὸ τὸ ὑποτονθόρισμα (ἀπαγγελία;) τῆς Μ. Ἀμαραντίδη. 

        2) ΛΙΣΤ, ΦΡΑΝΤΣ (Liszt, Franz, 1811-1886): «Σονέτο 104» Πετράρχη, τόμος Β΄ (Ἰταλία· ἔκδ. 1858), ἀρ. 5 ἀπὸ τὰ «Χρόνια Προσκυνήματος». Ἄψογα ἄνετη καὶ καθαρότατη δακτυλικὴ τεχνική, μεστὸς καὶ φωτεινὸς ἦχος τῆς νέας πιανίστας. Ὅμως ἀκραῖες ἀντιθέσεις δυναμικῆς, ἐπιβάλλουσες μείζονα εὐστροφία στὴ χρήση «πεντάλ» ἀνῆγαν τὴν προοπτικὴ τῆς μορφῆς σὲ σειρὰ στιγμιοτύπων.

        3) ΣΥΜΑΝΟΦΣΚΙ, ΚΑΡΕΛ: Σονάτα γιὰ βιολὶ καὶ πιάνο, ρε ἐλ., ἔργο 9, τρία μέρη (1904). Ἀπείρως προσωπικότερη τῆς «Εἰσαγωγῆς κοντσέρτου», διόλου συσχετίσιμη μὲ Μπράμς ἢ Φράνκ (βλ. πρόγραμμα), ἴσως μὲ Λίστ (μέρος πιάνου), καθαρὴ μουσικὴ ὑψίστων μορφοπλαστικῶν ἀρετῶν, μὲ μιὰ παράξενη καντιλένα σὲ συγχορδία ἠλαττωμένης πέμπτης (δύο τρίτες μικρὲς) στὸ β΄ μέρος. (Αἴθουσα Φ. Νάκας, 14.1.2013).