Γράφει ο Δρ Ιωάννης H. Βλάχος*

O Σύλλογος «Φίλοι της Μουσικής» ήταν ο εμπνευστής και δημιουργός του «Μεγάρου Μουσικής», προϊόν ιδιωτικής πρωτοβουλίας και μεγάλων δωρητών (Αλεξάνδρα Tριάντη, Λάμπρος Ευταξίας) που το διηύθυνε δυναμικά ο Χρήστος Λαμπράκης (1934-2009) και μετά την ανάληψη της λειτουργίας του από το Κράτος, συνεχίζει όχι μόνο να το υποστηρίζει λειτουργικά, αλλά και να προκαλεί κάθε χρόνο μουσικά events ιδιαίτερης λαμπρότητας, που συνάδουν με την ποιότητα εκδηλώσεων του Μεγάρου. Μια τέτοια εκδήλωση ήταν η πρόσκληση της παγκοσμίως γνωστής χορωδίας “The Really Big Chorus” της Αγγλίας, που πραγματικά είναι «μεγάλη», μια και αριθμεί δεκάδες μελών και του επίσης διεθνώς γνωστού αρχιμουσικού Άγγλου Brian Kay, ο οποίος έχει ειδικές σπουδές σε χορωδιακά έργα, για να διευθύνει την «Φιλαρμονική Ορχήστρα Αθηνών», που έχει δημιουργηθεί (2016) για την ανάδειξη έργων Ελλήνων συνθετών, ώστε να παρουσιαστεί το Ορατόριο του Joseph Haydn (1732-1809) «Η Δημιουργία» (γερμ. “Die Schöpfung”).

Το Ορατόριο, γραμμένο για χορωδία και τρεις φωνές, εξυπηρετήθηκε φωνητικά από την Sarah Power, σοπράνο, στο ρόλο του Αρχάγγελου Γαβριήλ και της Εύας (στο γ’ μέρος), του μπάσου βαρύτονου Frederick Lοng στο ρόλο   του αρχάγγελου Ραφαήλ (στο γ’ μέρος ως Αδάμ) και του τενόρου William Walace στο ρόλο του αρχάγγελου Uriel (σημειώνουμε ότι οι Αρχάγγελοι ως γνωστόν δεν έχουν γένος (άρρεν ή θήλυ) κατά την Χριστιανική παράδοση). Την «μεγάλη χορωδία» από την Αγγλία ενίσχυσε η συμμετοχή της «Μusica Χορωδία» των Φίλων της Μουσικής ώστε τελικά το χορωδιακό σύνολο να αριθμεί 250 άτομα! ιδιαίτερα σπάνιο γεγονός (μάλλον δεν έχει ξανασυμβεί) και μεγαλοπρεπές για να το παρακολουθήσει το πολυπληθές ακροατήριο που συνέρρευσε.

Ο Joseph Haydn,  Αυστριακός στην καταγωγή, ήταν σπουδαίος δάσκαλος μουσικής και χαρακτηρίζεται ως «Ο πατέρας της Συμφωνίας και των κουαρτέτων εγχόρδων». Η καριέρα του συνδυάστηκε με την πλούσια οικογένεια Εsterhazy. Ηταν φίλος και εθαυμάζετο από τον Mozart (γι΄ αυτό ίσως ακούγοντας το ορατόριο διακρίνει κανείς φράσεις που παραπέμπουν στον «Μαγεμένο Αυλό» ειδικότερα στις άριες του τενόρου). Είχε μια περιπετειώδη παιδική ηλικία, έχοντας από ηλικία 6 ετών δείξει την μουσική του κλίση και ιδιοφυΐα πέρασε από πολλά στάδια σαν νεαρός βιολονίστας, τραγουδιστής χορωδίας, οργανοπαίχτης εκκλησιαστικού οργάνου μέχρι που άρχισε να αναγνωρίζεται το ταλέντο του και τοποθετήθηκε σαν αρχιμουσικός της οικογένειας Esterhazy, στην έπαυλή τους στην Ουγγαρία. Σε ηλικία 55 ετών προσεκλήθη στο Λονδίνο όπου έγινε συν τω χρόνω πολύ γνωστός για τα συμφωνικά του έργα. Έχει γράψει 104 συμφωνίες! και πλήθος κουαρτέτων εγχόρδων. Η βασική μελωδία του αυτοκρατορικού κουαρτέτου του, χρησιμοποιήθηκε μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σαν Εθνικός Ύμνος της Αυστρίας και είναι ο σημερινός Εθνικός Ύμνος της Γερμανίας.

Μετά τον θάνατο του Georg Friedrich Händel (-1759), ο ιμπρεσάριος Johann Peter Salomon του ενεχείρισε ένα λιμπρέττο, στα αγγλικά, για ορατόριο, που προόριζε για τον Händel. Το λιμπρέττο αυτό αφορούσε την Γένεση και τους Ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης, γραμμένο πιθανώς από κάποιον Thomas Lidley. Το λιμπρέττο αυτό διασκευάσθηκε από τον βαρώνο Gottfried van Swieten, διπλωμάτη και θαυμαστή των Händel  και Bach. Το έργο χρειάσθηκε δύο χρόνια για να ετοιμασθεί (1796-1798) και είχε δημιουργηθεί τέτοια φήμη προτού παρουσιασθεί ώστε στην πρώτη παρουσίαση, ιδιωτικής φύσεως, στο παλάτι του πρίγκηπα Karl Philipp von Schwarzenberg, χρειάστηκε να παρέμβει η αστυνομία για να συγκρατήσει το πλήθος που κατέκλισε τον πέριξ χώρο, για να παρακολουθήσει την πρώτη εκτέλεση του έργου. Έκτοτε το έργο έχει γίνει ενθουσιωδώς αποδεκτό από μουσικόφιλους και μη, γνωρίζοντας πάντοτε μεγάλη επιτυχία. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Καθολική Εκκλησία δεν το ενέκρινε ποτέ, θεωρώντας ότι εμπεριέχει τεκτονικές (μασονικές) παραπομπές.

Το έργο διακρίνεται σε τρία μέρη. Αναφέρεται στις έξι (6) πρώτες ημέρες της Δημιουργίας που καταλαμβάνουν το α’ και β’ μέρος, ενώ στο γ’ μέρος οι δύο πρωτόπλαστοι (Αδάμ και Εύα) εξυμνούν τη συζυγική τους σχέση (είναι βέβαια προ του προπατορικού αμαρτήματος) και δοξολογείται ο Θεός.

Το έργο περιλαμβάνει αφηγηματικά μέρη (Recitativi) με συνοδεία τσέλου , τα οποία έπονται της μουσικής φράσης, δηλ. η μουσική εξιστόρηση των γεγονότων προηγείται του λόγου και συνεχίζεται με άριες, ντουέτα φωνών και trio που διακόπτονται από χορωδιακά μέρη.

Στην ανάπτυξη των έξι ημερών είναι αξιομνημόνευτη η έναρξη (Εισαγωγή) σε ντο ελάσσονα με αργό tempο γραμμένα σε φόρμα σονάτας. Ο Haydn περιγράφει το Χάος, συγκρατώντας βαρύγδουπο ρυθμό (cadenza) στο τέλος κάθε μουσικής φράσης. Εκεί επανέρχεται ο άγγελος Ραφαήλ (μπάσος) με το recitativo του σε ντο ελάσσονα που ακολουθείται από την χορωδία κι ένα pizzicato των εγχόρδων που καταλήγει σε ένα καταπληκτικό fortissimo ντο μείζονα που είναι το «Φως». Αυτή η απότομη μετατόπιση έκανε και στην πρώτη παρουσίαση του έργου στη Βιέννη τόση εντύπωση ώστε η ορχήστρα αναγκάστηκε λόγω του χειροκροτήματος να διακόψει για ορισμένα λεπτά. Η μετατόπιση αυτή από μείζονες σε ελάσσονες κλίμακες, επαναλαμβάνεται στην υπόλοιπη δομή του έργου, που το κάνει έτσι ιδιαιτέρας ομορφιάς.

Μετά την εισαγωγή και την επικράτηση του «Φωτός» αναπαρίσταται η 2η ημέρα πάλι με τον Ραφαήλ και μουσικές απεικονίσεις στοιχείων της φύσεως (θύελα-άνεμος-σταλαγματιές βροχής) για να καταλήξει σε ένα χορωδιακό με σόλο σοπράνο και σύμπραξη τυμπάνων. Η 3η ημέρα που αφορά τα της Γραφής «συναχθήτω το ύδωρ» Τα ύδατα εκφράζονται αρχικά σε ρε ελάσσονα και που μετατρέπεται σε ρε μείζονα, θυμίζοντας Βethoven (Ποιμενική). Η 4η ημέρα ξεκινάει με recitativo του αγγέλου  Uriel (που αφορά την δημιουργία του «Ηλίου και Σελήνης» και καταλήγει με μια φούγκα από την σύμπραξη των τριών Αρχαγγέλων. Το α’ μέρος τελειώνει με την 4η ημέρα της Δημιουργίας και κλείνει με μια coda επάνω σε άλλη coda που δείχνει την μουσική φράση να μην τελειώνει ποτέ.

Το β΄ μέρος (5η και 6η ημέρα) είναι ιδιαίτερα λυρικό, γιατί αναφέρεται στη δημιουργία των πλασμάτων (5η ημέρα δημιουργίας). Είναι ίσως το πιο χαρούμενο μέρος του ορατορίου μια και ακούγεται ευκρινώς ο κορυδαλλός (με σόλο κλαρινέτο), τα περιστέρια από τα φαγκότα) και το φλάουτο του αηδονιού όπου και καταλήγει η 5η ημέρα με ένα έντονο δοξαστικό της χορωδίας και των τριών Αγγέλων. Στην 6η ημέρα της Δημιουργίας και του ανθρώπου, ακούγονται αρχικά ηχητικά τα διάφορα ζώα (πιθανώς ο βρυχηθμός του λιονταριού σαν από «γκρανκάσα»  που δεν προβλέπεται όμως στα απαραίτητα όργανα (ίσως προήλθε από τα μεγάλα έγχορδα), ακόμη και τα έντομα σαν βουητό από τα έγχορδα μέχρι που ο τενόρος (άγγελος Uriel) μας ενημέρωσε (κρίμα που δεν υπήρχαν υπέρτιτλοι) ότι «και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπο» με  άρια (του Αδάμ) που είχε δυναμικότητα, γαλήνη (Εύας) και τα ορχηστρικά και με τα trio που εγκωμιάζουν το έργο του Κυρίου.

Το γ’ μέρος λαμβάνει χώρα στον Παράδεισο και παρουσιάζει το ζεύγος των νεόπλαστων σε τονικότητα μι μείζονα να εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στον Κύριο «από την καλοσύνη σου Κύριε και Θεέ…» και στη συνέχεια απευθυνόμενοι ο ένας σύζυγος στον άλλο με ερωτικές (οπερατικές;) άριες και ντουέτα του Αδάμ σε Mi ύφεση μείζονα και της Εύας σε σι ύφεση μείζονα την αγάπη τους. Το γ΄μέρος ολοκληρώνεται με τις ευλογίες του άγγελου Uriel και το χορωδιακό σύνολο να κλείνει το ορατόριο με ένα δυναμικό «Ωσαννά!»

Η προκείμενη παρουσίαση είχε ένα σημαντικό πρόβλημα. Δεν υπήρχαν υπέρτιτλοι!! Οπότε χάθηκε όλη η μαγεία του λόγου! Έτσι ενώ στην εισαγωγή διαισθάνεται κανείς την ύπαρξη του Χάους, από την μουσική έκφραση όπως και την δημιουργία του Φωτός όταν ο άγγελος Ραφαήλ δηλώνει αγγλιστί!, με την φωνή του μπάσου-βαρύτονου: «Και είπεν ο Θεός “Γεννηθήτω Φως” και εγένετω Φως!» (ημέρα Πρώτη) (Γεν.α΄1-4) ουδείς (σχεδόν) αντελήφθη την βαρύτητα των λόγων του. Και αυτό βέβαια συνέβη και σ΄όλα τα άλλα Recitativi και τις άριες: πιο πολύ γινόταν αντιληπτό το «Αλληλούια» της Χορωδίας! Αποτέλεσμα: ενώ η εκτέλεση ήταν γενικά καλή φοβούμαι  ότι δεν συγκίνησε! Από τους τρεις λυρικούς καλλιτέχνες η Σοπράνο (Sarah Power) είχε πολύ καλές στιγμές, κυρίως στην άρια της Εύας στο γ’ μέρος. Ο τενόρος (William Wallace) ακουγόταν καθαρά κι έκανε αρκετές ξεκάθαρες κολορατούρες. O Frederick Long ως μπάσος-βαρύτονος υστερούσε στον όγκο που θα έδινε μια φωνή πραγματικού μπάσου.

Η χορωδία λόγω του μεγέθους της, απέσπασε το ενθουσιώδες χειροκρότημα του κοινού, αλλά ένα συγκρότημα αποτελούμενο από ετερόκλητα άτομα (οι περισσότεροι είναι ερασιτέχνες τραγουδιστές) δεν γνωρίζω αν διαθέτει την ποιότητα ήχου που αναμένει κανείς.

Η διεύθυνση του Brian Kay ήταν ακριβής. Μπόρεσε να ελέγξει αξιοθαύμαστα και την ορχήστρα και την χορωδία, χρησιμοποιώντας σωστά το αριστερό του χέρι, χωρίς να χάνει με το δεξιό, το τέμπο της ορχήστρας.

Συμπερασματικά ο «Σύλλογος Φίλων» προσέφερε μια λαμπρή βραδιά, η οποία θα μπορούσε και λόγω θέματος «Δημιουργία» να έχει συγκινήσει περισσότερο.

Το κοινό αποθέωσε τις εκτελέσεις ευλόγως, γιατί δεν έχουμε συχνά τέτοιες πολυπρόσωπες εκδηλώσεις και επερχόμενων και των εορτών του Πάσχα και της Αναστάσεως ήταν ιδιαίτερα ευχάριστη η συγκυρία.

* Ο Δρ Ιωάννης Η. Βλάχος είναι Ορθοπαιδικός – Χειρουργός, τ. Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης.