Γράφει ο Φώτιος Καλιαμπάκος
Κρατική Ορχήστρα της Βαυαρίας
Μια από τις ιστορικότερες ορχήστρας της υφηλίου, αφού οι ρίζες της φτάνουν πίσω στο 1523, και έχοντας στο ενεργητικό της το 19ο αιώνα τις παγκόσμιες πρεμιέρες πολλών έργων του Βάγκνερ, όπως «Τριστάνος και Ιζόλδη» (1865) και «Η Βαλκυρία», η ορχήστρα οφείλει, πιο πρόσφατα, πολλά στις σταθερές συνεργασίες της με κορυφαίους αρχιμουσικούς όπως μεταξύ πολλών άλλων, ο αείμνηστος Carlos Kleiber, η Κρατική Ορχήστρα της Βαυαρίας, επισκέφτηκε για πρώτη φορά το Carnegie Hall και με τις δύο ιδιότητές της. Το πρώτο βράδυ ως συμφωνική και το δεύτερο με τη βασική της ιδιότητα, ως ορχήστρα της Όπερας του Μονάχου (Κρατική Όπερα της Βαυαρίας-Bayerische Staatsoper). Τις συναυλίες διηύθυνε ο μουσικός της διευθυντής Kirill Petrenko, ο οποίος μετά το τέλος της επόμενης σεζόν θα εγκαταλείψει τη διεύθυνση της Βαυαρικής Όπερα, την οποία κατείχε από το 2013, για να αναλάβει την πιο τιμητική ίσως θέση στην Ευρώπη, την, πολυπόθητη για τους αρχιμουσικούς, διεύθυνση της ιστορικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου.
«Διπλό» Κοντσέρτο
Η συμφωνική συναυλία περιλάμβανε δύο έργα. Το Κοντσέρτο για Βιολί και Βιολοντσέλο (σε Λα ελάσσονα, Op. 102, 1887) του Γιοχάνες Μπραμς και το δεύτερο τη Συμφωνία Μάνφρεντ (Op. 58, 1885) του Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι. Από το Μόναχο και οι δύο νεαροί σολίστ στο έργο του Μπραμς, η Julia Fischer στο Βιολί και ο Daniel Müller-Schott στο Βιολοντσέλο. Τη συγκεκριμένη συναυλία η οποία μεταδόθηκε ραδιοφωνικά, από τον «κλασσικό» σταθμό της Νέας Υόρκης WQXR, μπορεί να ακούσει κανείς στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.wqxr.org/story/kirill-petrenko-conducts-bayerisches-staatsorchester-live-carnegie-hall/
Με την ορχήστρα στο υπόβαθρο να συνοδεύει με υποδειγματικό διακριτικό τρόπο και να δημιουργεί μια στιλιστικά άκρως «μπραμσιανή» μυσταγωγία οι δύο σολίστες ανέδειξαν όχι μόνο την υψηλή τους δεξιοτεχνία αλλά κυρίως την πολύ ευαίσθητη και μουσική τους προσέγγιση στο έργο που χαρακτηρίζεται, ιδίως στο αργό μέρος από έντονο λυρισμό και μελαγχολία.
Πολλοί συνθέτες της νεώτερης περιόδου είχαν γοητευτεί από τη μουσική φόρμα Passacaglia της μουσικής του Μπαρόκ. Η συνήθως «σοβαρή» ή και θρησκευτική αυτή μορφή διατηρεί μια μεταφυσική διάσταση και μια σπάνια ομορφιά και στα νεώτερα μουσικά ιδιώματα. Με την, εμπνευσμένη από μια σουίτα του Händel, Passacaglia για Βιολί και Βιολοντσέλο του Νορβηγού συνθέτη Johannes Halvorson (1864-1935) οι δυο σολίστες προσέφεραν λίγες ακόμα μαγικές στιγμές στο κοινό με άψογη συνεργασία, σε ένα εμφανώς πολύ «δουλεμένο» (αφού το έχουν παρουσιάσει πολλές φορές μαζί όπως μαρτυρεί και το youtube…) αλλά και κυρίως ιδιαίτερη ευαισθησία, εξόχως υποβλητικό ανκόρ.
Manfred σαν … “statement”!
Εξαιρετικές οι εντυπώσεις από τον Κίριλ Πετρένκο. Ο νεαρός αρχιμουσικός έδειξε μια σειρά από αρετές. Είχε τον έλεγχο της ορχήστρας με κινήσεις σαφείς, αλλά πλαστικές, με όλο του το σώμα να συμμετέχει στην ερμηνεία του, πολύ εκφραστικός, με έντονο πάθος χωρίς υποψία φτιασιδώματος. Ο Μπραμς ήταν στιλιστικά άψογος και η συνεργασία με τους σολίστες σε υψηλό επίπεδο με την ορχήστρα να είναι διακριτική στη συνοδεία. Ο Πετρένκο έδειχνε να γνωρίζει πώς να αξιοποιήσει αυτή την εμφανώς πολύ αναπτυγμένη στις ορχήστρες που προέρχονται κυρίως από την όπερα, δυνατότητά τους να συνοδεύουν, αφήνοντας τους σολίστες να ακουστούν. Επίσης ο ήχος της ορχήστρα εύπλαστος, λυρικός με το μαέστρο να μην επιδιώκει την απόλυτη κυριαρχία αλλά να αφήνει τους μουσικούς να «αναπνέουν» και να αναδεικνύουν τις αρετές τους. Αυτές οι αρετές της ορχήστρας και με έντονο αυτή τη φορά το δραματικό στοιχείο, και πάλι ερχόταν στο νου, η οπερατική φύση της ορχήστρας, αλλά και οι εξαιρετικές ικανότητες του αρχιμουσικού, κυριάρχησαν και στο δεύτερο μέρος σε μια ιδιαίτερη επιλογή προγράμματος. Η συμφωνία Μάνφρεντ κάποια στιγμή και από τον ίδιο με σκεπτικισμό από τον ίδιο τον συνθέτη της, ενώ δεν βρήκε πάντα θαυμαστές στους νεώτερους ερμηνευτές, με αποκορύφωμα το χαρακτηρισμό του Leonard Bernstein, που κατά τα άλλα αγαπούσε τη μουσική του Τσαϊκόφσκι, ότι το συγκεκριμένο «προγραμματικό» έργο είναι «για τα σκουπίδια»..! Έτσι η επιλογή μιας ορχήστρας που για πρώτη φορά έρχεται στο Κάρνεγκι Χολ να επιλέξει αυτό ως το κύριο έργο της βραδιάς, σκεφτόμαστε ότι περιείχε ένα είδος υπεράσπισής του, με την εκρηκτική επίδοση της ορχήστρας με χαρακτηριστική την κορύφωση του φινάλε, και τον ενθουσιασμό του κοινού να δικαιώνει εμφατικά την επιλογή!
Εκ φύσεως πιο δομημένο και δυναμικό το ανκόρ από την Lady Macbeth of Mtsensk έκλεισε με εντυπωσιακό τρόπο τη βραδιά.
«Ο Ιππότης με το Ρόδο»
Την επόμενη ημέρα η ορχήστρα επανήλθε στα «βασικά» της οπερατικά καθήκοντα, αφού ανέλαβε να παρουσιάσει σε μορφή συναυλίας (με στοιχειώδη μόνο σκηνική δράση και κοστούμια), τον «Ιππότη με το Ρόδο». Το αριστούργημα του διδύμου Χόφμασταλ-Στράους αποτελεί ένα κόσμημα από τον πυρήνα του ρεπερτορίου της Βαυαρικής όπερας, η οποία είχε άλλωστε και βαθιά σχέση τόσο με τον ίδιο τον, γεννημένο άλλωστε στο Μόναχο, συνθέτη όσο και με άλλους μεγάλους ερμηνευτές του έργου του.
Η Angela Brauner με εξαιρετική φωνητική επίδοση μας έδωσε την εντύπωση ότι τόνιζε περισσότερο τα δυναμικά και χιουμοριστικά, από τα τρυφερά χαρακτηριστικά, του ρόλου του Οκτάβιαν. Πιο λυρική Hanna Elisabeth Müller απέδωσε όμορφα την άβγαλτη νεαρή Σοφία, σε μια από τις ερμηνευτικά πιο πειστικές παρουσίες της βραδιάς, ιδιαίτερα στην Τρίτη πράξη.
Από τους δευτερεύοντες ρόλους ξεχώρισαν ο Markus Eiche στο ρόλο του πατέρα της Σοφίας και ο ταλαντούχος, γνωστός από τις εξαιρετικές εμφανίσεις του στη ΜΕΤ, Αμερικανός τενόρος Lawrence Brownlee, το ρόλο του «Ιταλού τραγουδιστή», δηλαδή του επιφορτισμένου με την ιδιότυπη αποστολή να παρουσιάσει την «περίεργη» σχέση του Ρίχαρντ Στράους με τους τενόρους! Επιβλητικός και λόγω εμφάνισης ο Peter Lobert το ρόλο του αστυνομικού επιθεωρητή.
Με τεχνική επάρκεια και εξαιρετική εκφορά των Γερμανικών η Καναδή σοπράνο Adrianne Pieczona απέδωσε με λυρισμό την τρυφερή και μελαγχολική Μάρσαλιν. Πέραν της έξοχης φωνητικής του επίδοσης, με χιούμορ, ευαισθησία, επίσης εξαιρετικά Γερμανικά, ακόμα και στα στοιχεία της Βιεννέζικης διαλέκτου που παρεισφρέουν, τον απαιτούμενου αυτοσαρκασμό και εξαιρετικό στήσιμο στα μικρά περιθώρια που έδινε για υποκριτικές επιδόσεις η συναυλιακή μορφή της παράστασης, ο Βρετανός μπάσος Peter Rose ήταν γοητευτικός στο ρόλο του Βαρώνου Οξ, στην πιο ολοκληρωμένη ερμηνεία της βραδιάς.
Από τους διακριθέντες της βραδιάς και τα μέλη της χορωδίας της Βαυαρικής Όπερας υπό τη διεύθυνση του Sören Eckhoff.
Παρά τις εξαιρετικά υψηλού επιπέδου ερμηνείες των τραγουδιστών και της χορωδίας, πρωταγωνίστρια και πάλι ήταν η ορχήστρα, με τον αρχιμουσικό να διαφοροποιεί με όμορφο τρόπο τα μέρη του έργου, δίνοντας νόημα στην κάθε λεπτομέρεια, χωρίς να χάνει από τα μάτια του το όλο, επιβράδυνε ή επιτάχυνε το ρυθμό ελέγχοντας τη δραματική ροή, επετύγχανε πολύ όμορφο, ισορροπημένο λυρικό ήχο με ισορροπία μεταξύ των γκρουπ των οργάνων με έμφαση στα ρομαντικά και δραματικά στοιχεία της μουσικής. Αρετές μουσικής δωματίου σε αρκετά σημεία με τους μουσικούς να επικοινωνούν και μεταξύ τους και το πρώτο βιολί Markus Wolf να διακρίνεται στα σόλι.
Ο Πετρένκο έλαμψε επίσης στα βαλς, σαφή ή και «υπονοούμενα», της παρτιτούρας, και αυτό μάλλον το οφείλει και στη βιεννέζικη παιδεία του με θητεία στην κατεξοχήν «έδρα» της οπερέτας, στη Λαϊκή Όπερα της Βιέννης, γνωρίζοντας τα βιεννέζικα «μυστικά» του παλμού, της φρεσκάδας και της ζωντάνιας του συγκεκριμένου είδους, στο κατεξοχήν έργο στο οποίο ο Ρίχαρντ Στράους καταπιάνεται με τη δυναστεία των συνεπώνυμών του από τη Βιέννη, για να αποδώσει την ατμόσφαιρα της βιεννέζικης μπελ-επόκ, τοποθετώντας την όμως αναχρονιστικά στην εποχή της Μαρίας Θηρεσίας.
Και από Μόναχο, Βερολίνο!
Οι εξαιρετικές εντυπώσεις που άφησε ο νεαρός αρχιμουσικός σε αυτές τις δυο παραστάσεις, όπως και η εξαιρετική Κοβαντσίνα της Μητροπολιτικής Όπερας το 2012 δείχνουν να δικαιώνουν την προτίμηση των μουσικών της Φιλαρμονικής του Βερολίνου, οι οποίοι έχοντας την εμπειρία τριών μόνο προγραμμάτων με το νεαρό αρχιμουσικό τον επέλεξαν για την περίοπτη θέση. Το κοντράστ με τον απερχόμενο Σερ Σάιμον Ρατλ είναι μάλλον έντονο, με το Βρετανό αρχιμουσικό να δίνει πολύ μεγαλύτερη έμφαση στη δομή των επιμέρους ενοτήτων και λιγότερα στη συνοχή και εποπτεία του όλου, στη λυρική ροή, τη δραματικότητα και τον όμορφο ήχο, αλλά να επιτυγχάνει ιδιαίτερα υψηλές επιδόσεις από τεχνικής άποψης. Από αυτή την άποψη αφήνει γόνιμο έδαφος στον ερμηνευτικά, κατά την ταπεινή μας γνώμη, πολύ πιο ενδιαφέροντα Πετρένκο. Αντίθετη φορά για την ίδια για τη Βαυαρική Όπερα, της οποίας η επιλογή κατέληξε στον επίσης Ρώσο αλλά με διαφορετικό ταπεραμέντο, πιο «αυστηρό» και κυριαρχικό, αλλά επίσης ιδιαίτερα ικανό Vladimir Jurowski.