Μία από τις πλέον λατρεμένες λυρικές τραγουδίστριες της εποχής μας, η Αμερικανίδα Joyce DiDonato,  αποδεικνύει πάντα ότι έχει κάτι νέο να προτείνει· με γούστο ανανεώνει το ρεπερτόριό της επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση της με τη μουσική. Με κάθε της παραγωγή ή ηχογράφηση κομίζει νέες ιδέες και κατευθύνσεις, εμπλουτίζοντας την ερμηνευτική της προσέγγιση. Επιπλέον, κατά διαστήματα, δεν διστάζει να μοιράζεται τη γνώση της με τη νέα γενιά, στο πλαίσιο master classes που παραδίδει εμπνέοντας και διδάσκοντας τους ανερχόμενους ομότεχνούς της.

Μέσα στον εκτενή εγκλεισμό, λόγω της πανδημίας, συνέλαβε την ιδέα του νεότερου project της που φέρει τον τίτλο Eden (Εδέμ). Όπως η ίδια χαρακτηριστικά αναφέρει: «Η Εδέμ είναι μια πρόσκληση να επιστρέψουμε στις ρίζες μας. Να θυμηθούμε. Είναι μια εισαγωγή για να αναλογιστούμε την απόλυτη τελειότητα του κόσμου γύρω μας και να διερευνήσουμε αν συνδεόμαστε ή όχι όσο πιο βαθιά μπορούμε με την αγνή ουσία της ύπαρξής μας».

Το ομότιτλο album, που κυκλοφόρησε κατά τα τέλη Φεβρουαρίου 2022 (Erato 9029646515), κέρδισε τις εντυπώσεις όσων το ακούσαμε. Με συνοδοιπόρους τους μουσικούς του εξαιρετικού συνόλου Il Pomo d’Oro και τον Ρώσο τσεμπαλίστα και αρχιμουσικό Maxim Emelyanychev, αγαπημένους της συνεργάτες, που για το εν λόγω project ξεπέρασαν το χρονικό πλαίσιο της παλαιάς μουσικής που συνήθως ερμηνεύουν, εξερεύνησε σειρά έργων συνθετών από την εποχή μπαρόκ του 18^ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας.

Η μεγάλη της περιοδεία, που πραγματοποιείται κατά την τρέχουσα περίοδο σε πολλές πόλεις του κόσμου, έφερε την ντίβα και τους προαναφερθέντες μουσικούς της συνοδοιπόρους στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου στις 30/5 (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης) παρουσίασαν σχεδόν ολόκληρο το ρεπερτόριο της ηχογράφησης (κατά τη συναυλία δεν ακούστηκε το τραγούδι, Schmerzen, του Richard Wagner).

Στα προσεκτικά επιλεγμένα κομμάτια, που σχετίζονταν με τη φύση και την ύπαρξή μας σε σχέση με εκείνη, όπως και με τα συναισθήματα της ανθρώπινης ψυχής απέναντι στα θαύματα της φύσης, γραμμένα, όπως προαναφέρθηκε, κατά τη διάρκεια διαφορετικών χρονικών περιόδων, μπόρεσε να υποστηρίξει την ιδέα της και συνάμα να μας ευαισθητοποιήσει σχετικά με την ομορφιά και την ευθραυστότητα του πλανήτη μας.

Αρχικά, μέσα στην κατασκότεινη αίθουσα, ακούσαμε τη φωνή της να φθάνει στα αυτιά μας από πίσω. Το διάσημο συμφωνικό έργο με τίτλο The Unanswered Question (ελλ. Το Αναπάντητο Ερώτημα), του σπουδαίου συμπατριώτη της συνθέτη Charles Ives, παίχτηκε από την ορχήστρα, με μία σημαντική τροποποίηση: στη θέση της σόλο τρομπέτας που «θέτει το ερώτημα», ακούσαμε τη φωνή της καλλιτέχνιδας. Στη συνέχεια, με αφοπλιστική αμεσότητα έκφρασης και προσοχή στην υπογράμμιση των νοημάτων των κειμένων, βούτηξε στις εξαίσιες παρτιτούρες που επέλεξε, έχοντας εξασφαλισμένη την υψηλών μουσικών προδιαγραφών συνοδεία του Il Pomo d’Oro και του Emelyanychev, οι οποίοι ερμήνευσαν με αίσθημα και ακρίβεια τα συνοδευτικά όπως και τα  καθαρά ορχηστρικά μέρη των έργων του προγράμματος: Rachel Portman, The First Morning of the World, Gustav Mahler, Ich atmet’ einen linden Duft!, Marco Uccellini, Sinfonia terza (a cinque stromenti), Op. 7, Biagio Marini, Scherzi a canzone, Op. 5: III. Con le stele in Ciel che mai, Josef Mysliveček, Toglierò le sponde al mare (Adamo ed Eva), Aaron Copland, Nature, the gentlest mother, Giovanni Valentini, Sonata enharmonica, Francesco Cavalli, Piante ombrose (La Calisto), Christoph Willibald Gluck, Χορός των Ερινυών (Orfeo ed Euridice), Gluck, Misera dove son! (Ezio), George Frederick Handel, As with rosy steps (Theodora) και Mahler, Ich bin der Welt abhanden gekommen.

Ήταν ένα λαμπρής έμπνευσης ταξίδι, του οποίου τα πολλά συναισθήματα και στυλ έφερε με υποδειγματική τέχνη στην επιφάνεια η τραγουδίστρια κερδίζοντάς μας με την υφολογική ευστοχία και την φωνητική της άνεση σε μέρη όπως εκείνα των Handel, Mysliveček και Gluck, παράλληλα ανακαλύπτοντας την εκστατική συγκίνηση των τραγουδιών του Mahler.

Μετά την ολοκλήρωση του επίσημου προγράμματος, κάλεσε στη σκηνή την πολυμελή Χορωδία Νέων του El Sistema Greece (σε μουσική διδασκαλία της άξιας Βάγιας Παπαγιαννοπούλου), με την οποία ερμήνευσε το τραγούδι με τον συμβολικό τίτλο, Seeds of Hope (Σπόροι Ελπίδας), που γράφτηκε από τα παιδιά της χορωδίας του Bishop Ramsey School της Αγγλίας, κατά τη διάρκεια εργαστηρίου που είχε εκεί πραγματοποιήσει η μεσόφωνος.

Ως επιπλέον και τελικό έργο, έχοντας τα παιδιά κοντά της να την παρακολουθούν με θαυμασμό, η DiDonato και η ορχήστρα δώρισαν την περίφημη άρια Ombra mai fù, από την όπερα Serse του Handel, κατά την οποία ο βασιλιάς Ξέρξης (ρόλος που τραγουδήθηκε για πρώτη φορά από τον θρυλικό καστράτο Caffarelli, το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Gaetano Majorano, 1710-1783) εξυμνεί τον ίσκιο που του προσφέρει ο αγαπημένος του πλάτανος.

Θα προσθέσουμε ότι στη δημιουργία της ατμόσφαιρας, συνέδραμε το εικαστικό μέρος, οι επί σκηνής συμβολικοί κύκλοι, η όλο έκφραση κινησιολογία της DiDonato πάνω στη στρογγυλή πλατφόρμα, οι βιντεοπροβολές και ο εύστοχος φωτισμός, του οποίου το χρώμα και οι σκιές, αναλόγως των απαιτήσεων, αναδείκνυαν οπτικά τη μουσική. Αναφέρουμε τους συντελεστές: Marie Lambert–Le Bihan, σκηνοθεσία, και John Torres, σχεδιασμός φωτισμών.

Κλείνοντας, μετά τη συναυλία, κατά την έξοδο, μοιράστηκαν στο κοινό, μέσα σε χάρτινη συσκευασία, σε σχήμα και μέγεθος ψηφιακού δίσκου (CD), σπόροι χαμομηλιού. Με τη συμβολική αυτή πράξη, ολοκληρώθηκε μία βραδιά αφιερωμένη στη Φύση αλλά και στον Άνθρωπο, που ενώθηκαν μέσω της μουσικής και της πολύτιμης φωνής της DiDonato, την οποία από καρδιάς ευχαριστούμε.

Προχωρώντας, περίπου δέκα μέρες αργότερα, το αθηναϊκό κοινό είχε την ευκαιρία να απολαύσει μία ακόμη diva, αυτή τη φορά στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Ο λόγος για τη Γερμανίδα βιολονίστα Anne–Sophie Mutter, που υπήρξε παιδί θαύμα, μαθήτρια της αλησμόνητης Ελβετίδας σολίστ-παιδαγωγού Aida Stucki (1921-2011) και προστατευόμενη του μεγάλου Μέντορά της, αξέχαστου Αυστριακού αρχιμουσικού Herbert von Karajan (1908-1989). Ο von Karajan την καθοδήγησε με προσοχή, αγάπη και συνέπεια κατά τα πρώτα της βήματα στη διεθνή μουσική σκηνή, πραγματοποιώντας με την ίδια ως σολίστ σειρά συναυλιών και ηχογραφήσεων ικανού αριθμού δημοφιλών κοντσέρτων για το βιολί. Η υψηλή ποιότητα των απαθανατισμένων σε δίσκους αναγνώσεις τους, επιβεβαιώνει μία ανώτερης μουσικότητας σύμπραξη.

Μετά τον θάνατο του Karajan, η βιολονίστα συνέχισε να γοητεύει το διεθνές κοινό της και να καλλιεργεί την επαφή της μαζί του, τόσο μέσω των συναυλιών και ηχογραφήσεών της, όσο και μέσω σειράς ειδικών projects και αφιερωμάτων σε σημαντικούς συνθέτες του παρελθόντος αλλά και σύγχρονους. Αξίζει να αναφερθεί ότι σημαντικοί συνθέτες του εικοστού, αλλά και εικοστού πρώτου αιώνα, δημιούργησαν έργα ειδικά για εκείνη, μεταξύ των οποίων οι Witold Lutosławski (1913-1994), Henri Dutilleux (1916-2013), André Previn (1929-2019), Sofia Gubaidulina (γ. 1931), John Williams (γ. 1932), Krzystof Penderecki (1933-2020), Wolfgang Rihm (γ. 1952) και Jörg Widman (γ. 1973).

Όπως προαναφέρθηκε, έχοντας η ίδια υποστηριχτεί κατά τα αρχικά της βήματα, έτσι, με τη σειρά της, θέλοντας να βοηθήσει επιλεγμένους και εξαιρετικά ταλαντούχους έγχορδους της νεώτερης γενιάς, το 2008 δημιούργησε το Ίδρυμα Anne-Sophie Mutter (αγγλ.The Anne-Sophie Mutter Foundation) και μερικά χρόνια αργότερα, το 2011, το σύνολο εγχόρδων με την ονομασία, Mutter’s Virtuosi, αποτελούμενο από παλαιότερους και νεώτερους υποτρόφους της.

Στις 12/6, το Φεστιβάλ Αθηνών, ενέταξε στο πρόγραμμά του συναυλία της Mutter και του ensemble της, Mutter’s Virtuosi. Λόγω βροχής, η οποία -ευτυχώς!- σταμάτησε λίγη ώρα πριν από τη συναυλία και προκειμένου να προετοιμαστεί ο χώρος, η έναρξη καθυστέρησε περίπου τρία τέταρτα της ώρας.

Έτσι, γύρω στις 21.45, η ίδια, ντυμένη στα κόκκινα, και οι μουσικοί της, εν μέσω θερμών χειροκροτημάτων, σημείωσαν την εμφάνισή τους. Στο πρόγραμμα της βραδιάς κυριάρχησαν έργα των μεγάλων συνθετών της λεγόμενης εποχής μπαρόκ. Αναλυτικότερα, η βραδιά άνοιξε με το Κοντσέρτο για τρία βιολιά, ορχήστρα εγχόρδων και κοντίνουο, RV 551, του Antonio Vivaldi· η Mutter, που κράτησε το μέρος του σόλο βιολιού στο πρώτο μέρος, Allegro, οι δύο νεαρές, Agatha Szymczewska και Carla Marrero, που κράτησαν το μέρος του σόλο βιολιού στα δύο επόμενα μέρη, Andante και Allegro, και τα μέλη της ορχήστρας, φώτισαν τις μελωδικές φράσεις και τα χαρακτηριστικά ρυθμικά στοιχεία με προσοχή.

Στη συνέχεια, η Mutter έπαιξε το σόλο μέρος του Κοντσέρτου για βιολί αρ. 1, BWV 1041, του Johann Sebastian Bach, με τη γνωστή της μουσικότητα, συμπαρασύροντας τα ταλαντούχα «παιδιά της» να αποδώσουν με εκφραστική ζέση τα ορχηστρικά μέρη.

Δυστυχώς, λόγω της καθυστέρησης στην έναρξη της συναυλίας, κρίθηκε απαραίτητη η αφαίρεση ενός έργου από το πρόγραμμα: συγκεκριμένα, δεν ακούστηκε το Νονέτο (αγγλ. Nonet), για δύο κουαρτέτα εγχόρδων και κοντραμπάσο, του σπουδαίου αρχιμουσικού, συνθέτη και πιανίστα Previn, πρώην συζύγου και στενού συνεργάτη της Mutter, που γράφτηκε το 2014 ειδικά για εκείνη και τους Mutter’s Virtuosi, την εκτέλεση του οποίου αδημονούσαμε να λάβουμε. Στη θέση αυτού, μεταφέρθηκε από το δεύτερο μέρος του προγράμματος στο πρώτο, το Βραδεμβούργιο Κοντσέρτο αρ. 3, BWV 1048, του Bach, που παίχτηκε με προσοχή στους ρυθμικούς τονισμούς και με γρήγορες (ενίοτε μάλιστα, πολύ γρήγορες) ταχύτητες, μπρίο και κέφι. Τους έγχορδους πλαισίωσε ο έμπειρος Νορβηγός τσεμπαλίστας και καθηγητής στη Νορβηγική Ακαδημία Μουσικής του Όσλο, Knut Johannessen. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος είχε συνοδεύσει την Mutter και το σύνολο Trondheim Soloists κατά τη βραβευμένη ηχογράφηση των Τεσσάρων Εποχών (Κοντσέρτα RV 269, RV 315, RV 293 και RV 297) του Vivaldi, που κυκλοφόρησε το 1999 από την ιστορική δισκογραφική εταιρεία Deutsche Grammophon (DG 289 463 259-2) με την οποία συνεργάζεται σχεδόν αποκλειστικά από τα νεανικά της χρόνια η καλλιτέχνις.

Το δεύτερο μέρος της συναυλίας καλύφθηκε από το Κοντσέρτο για βιολί, Op. 5, αρ. 2, του Joseph Bologne, Chevalier de Saint–Georges, προικισμένου συνθέτη της κλασικής εποχής, ο οποίος παράλληλα είχε μελετήσει μαθηματικά, φιλολογία και την τέχνη της ξιφασκίας, ενώ ήταν γνωστός λόγω του χρώματός του, ως «μαύρος Mozart». H Mutter λάξευσε τις φράσεις συνδυάζοντας μοτζάρτια εκλέπτυνση, ρυθμική φρεσκάδα και ζηλευτή δεξιοτεχνική ενέργεια, στοιχεία που ασφαλώς πέτυχε να μεταδώσει και στα μέλη της ορχήστρας της. Το vibratο της σολίστ, άλλοτε εκτενές και άλλοτε πιο συγκρατημένο, ανάλογα με τον ήχο που ήθελε να δημιουργήσει, και γενικότερα, αυτή η τόσο αυθόρμητη γενναιοδωρία του παιξίματός της, είχαν πολλά να προσφέρουν στην ερμηνεία της.

Με τη λήξη του επίσημου προγράμματος, ο ενθουσιασμός του αθηναϊκού κοινού, που δικαίως φάνηκε να απολαμβάνει την τέχνη της Mutter (αλλά που δυστυχώς, στην πλειοψηφία του, άκαιρα χειροκροτούσε μετά από κάθε μέρος των κοντσέρτων), έφερε την καλλιτέχνιδα στη σκηνή πολλές φορές. Εκείνη και το ορχηστρικό της σύνολο, ανταποκρινόμενοι χάρισαν τέσσερα encores, κατά σειρά εκτέλεσης: το τρίτο μέρος, Presto, του Κοντσέρτου αρ. 2, Op. 8, RV 315 (Καλοκαίρι, από το σύνολο των τεσσάρων κοντσέρτων με γενικό τίτλο, Οι Τέσσερις Εποχές), του Vivaldi, το Nice to be around (μουσική από την κινηματογραφική ταινία Cinderella Liberty) του Williams (διάσημου συνθέτη μουσικής κινηματογράφου και όχι μόνον, με τον οποίον η Mutter έχει αναπτύξει μία ιδιαίτερη συνεργασία κατά τα τελευταία χρόνια), το πρώτο μέρος, Allegro non molto, του Κοντσέρτου αρ. 4, Op. 8, RV 297 (Χειμώνας, από το σύνολο των τεσσάρων κοντσέρτων με γενικό τίτλο, Οι Τέσσερις Εποχές), πάντα του Vivaldi, και τέλος, το Θέμα από την «Λίστα του Schindler» (αγγλ., Theme from “Schindler’s Liszt”), του Williams, προερχόμενο από την ομώνυμη ταινία. Τα μέρη των κοντσέρτων του Vivaldi εκτελέστηκαν με συναρπαστική άρθρωση και έμφαση στο περιγραφικό τους στοιχείο. Ωστόσο, ήταν στη νεορομαντικού ύφους μουσική του Williams, που μπόρεσαν να αναδειχθούν στο ακέραιο, η τεράστια εκφραστική παλέτα της Mutter όπως και γενικότερα, η έτοιμη κάθε στιγμή να συγκινήσει τέχνη της, αρετές συνδυασμένες με έναν υπερκόσμιας ομορφιάς ήχο, σπάνιο legato και μεγάλη ποικιλία βαθμίδων δυναμικής.

Η ίδια, απευθυνόμενη στο κοινό, πριν από την ερμηνεία του πρώτου κομματιού του Williams, εξέφρασε τη μεγάλη αγάπη της για την χώρα μας, στην οποία κάθε φορά επιστρέφει με χαρά από τα πολύ νεανικά της χρόνια, όπως και για τον πολιτισμό και ειδικότερα για τη μυθολογία μας που την εμπνέει. Ακόμη, τόνισε ότι θεωρεί τιμή και προνόμιο να παίζει κάτω από τα άστρα και σε έναν τόπο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον.

Ας ελπίσουμε, λοιπόν, να μην αργήσει η επόμενη αθηναϊκή της εμφάνιση και, εν κατακλείδι, ας μη λησμονήσουμε -ανεπίτρεπτο θα ήταν, εξάλλου- να εκφράσουμε την απέραντη ευγνωμοσύνη μας προς τις αδελφές Υάδες, Νύμφες της βροχής, που πείστηκαν από τον θεό της μουσικής Απόλλωνα να διακόψουν τη δράση τους, προσφέροντάς μας αυτό το αξεπέραστο ακρόαμα, πραγματικό δώρο θεϊκό!