Το Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» (παλαιότερη έδρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΕΛΣ), υπό την επιτυχημένη καλλιτεχνική διεύθυνση του Γάλλου Olivier Descotes, μας χάρισε κατά τις τελευταίες καλλιτεχνικές περιόδους μία σειρά παραγωγών διεθνών προδιαγραφών, ιδίως οπερατικών έργων, αλλά όχι μόνο. Πολλοί ονομαστοί καλλιτέχνες από το εξωτερικό, αλλά και από την Ελλάδα, στελέχωσαν τις παραστάσεις και συναυλίες του. Ο Descotes, που ανέλαβε τη θέση του μόλις το φθινόπωρο του 2021, πριν καν προλάβει να ολοκληρώσει τα μουσικά του σχέδια, πρόσφατα αντικαταστάθηκε από τον Τάση Χριστιαννόπουλο, διακεκριμένο βαρύτονο με διεθνή καριέρα, ο οποίος πραγματικά ευχόμαστε να συνεχίσει και να εμπλουτίσει με νέες ιδέες την αξιέπαινη πορεία που χάραξε ο προκάτοχός του.
Στο εν λόγω μουσικό θέατρο, στις 18/4, παρακολουθήσαμε το κωμικό δράμα (ιταλ. drama giocoso) με τίτλο Η Σταχτοπούτα, (ιταλ. La Cenerentola), του Gioachino Rossini (1792-1868), που έλαβε την παγκόσμια πρεμιέρα του στη Ρώμη, στο Teatro Valle, τον Ιανουάριο του 1817 και έκτοτε αποτελεί δημοφιλές έργο του αθάνατου δημιουργού. Σημειώνουμε ότι ο τελευταίος άρχισε τη σύνθεση μετά από τη μεγάλη επιτυχία της προγενέστερης όπεράς του, που δεν ήταν άλλη από τον κοσμαγάπητο Κουρέα της Σεβίλλης (ιταλ. Il Barniere di Siviglia). Το λιμπρέτο της Σταχτοπούτας ανήκει στον Ιταλό ποιητή Jacopo Ferretti (1784-1852) και βασίζεται στο γνωστό παραμύθι του Charles Perraut (1628-1703), βεβαίως με ορισμένες αλλαγές στα πρόσωπα (λ.χ. τη θέση της καλής νεράιδας, καταλαμβάνει ο Alidoro, φιλόσοφος και πρώην δάσκαλος του πρίγκιπα, και της κακιάς μητριάς, ο πατριός, Don Magnifico) και τη δράση από την οποία, μεταξύ άλλων, αποκλείονται τα μεταφυσικά στοιχεία.
Το πρόσφατο ανέβασμα υπήρξε αναβίωση παλαιότερης παραγωγής, που είχε παρουσιαστεί από την Εθνική Λυρική Σκηνή το φθινόπωρο του 2013 (πρεμιέρα, 25/10/2013). Η δράση μεταφέρεται στα παρασκήνια ενός off Broadway θεάτρου της Νέας Υόρκης, κατά την περίοδο του 1930. Η σκηνοθεσία της Ροδούλας Γαϊτάνου (αναβίωση σκηνοθεσίας, Παναγιώτης Αδάμ) βρήκε πολλές ευκαιρίες για να αναδείξει τη χιουμοριστική διάθεση της παρτιτούρας και μάλιστα, πάντα με κέφι. Τα ταιριαστά, ενίοτε πολύχρωμα, κοστούμια της Αλεξίας Θεοδωράκη και η ενδιαφέρουσα φωτιστική τεχνική του Simon Corder δημιούργησαν ατμόσφαιρα.
Η διανομή καλύφθηκε από μία πλειάδα ικανότατων τραγουδιστών. Ως Angelina (Σταχτοπούτα), η Βουλγάρα μεσόφωνος Svetlina Stoyanova με ωραίες κολορατούρες και τεχνική άνεση, πρότεινε μία ανθρώπινη, μελαγχολική και στο τέλος, συγκινητική και μεγαλόψυχη ηρωίδα. Ωστόσο, ακόμη περισσότερο, ήταν οι ανδρικοί ρόλοι που εντυπωσίασαν. Ο Ιταλός τενόρος Matteo Macchioni, κάτοχος λυρικής μοτζάρτιων ποιοτήτων φωνής, υποστήριξε έναν γεμάτο εξυπνάδα πρίγκηπα, που ντύνεται ως υπηρέτης και γοητεύει την ηρωίδα. Δίπλα του, ο Ισπανός βαρύτονος Jan Antem, με καλά δουλεμένη φωνή και αστείρευτη υποκριτική δεινότητα, ερμήνευσε τον Dandini, υπηρέτη του πρίγκηπα. Ο Ιταλός μπάσος Davide Giangregorio, ως Alidoro, και ο Ιταλός βαρύτονος Giulio Mastrotaro ως Don Magnifico, στάθηκαν στο ίδιο υψηλό επίπεδο, υπήρξαν φωνητικά επιβλητικοί και ανταποκρίθηκαν με ορθότητα στο χαρακτηριστικό ύφος του Rossini, με τη μεγάλη φωνητική γραμμή, τις πολλές και συχνά σε γρήγορες ταχύτητες ερμηνευμένες συλλαβές ανά μουσική φράση, καθώς και με την ιδιαίτερη, ενίοτε σπινθηροβόλα, εκφραστικότητα. Τους ρόλους των δύο δύστροπων και στριμμένων θυγατέρων του Don Magnifico, κράτησαν με μουσικοθεατρική ένταση οι Άννυ Φασσέα (Clorinda) και Μάρθα Σωτηρίου (Tisbe). Ο Γερμανός μαέστρος Nikolas Nägele, επιλέγοντας σβέλτα tempi (κάτι που έγινε αισθητό κιόλας από την ουβερτούρα), διηύθυνε τους τραγουδιστές αλλά και τις πρόθυμες Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία του Δήμου Αθηναίων, με panache και ρυθμική ενέργεια.
Στη σκηνή του ίδιου μουσικού θεάτρου, στις 23/5, ακούσαμε σε συναυλιακή μορφή (δίχως σκηνικά και κοστούμια) και σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση, τη μοναδική όπερα του σημαντικού Γάλλου μουσουργού και Δασκάλου Gabriel Fauré (1845-1924), με τίτλο Pénélope (ελλ. Πηνελόπη), που αποτελεί καρπό της ύστερης δημιουργικής περιόδου του. Αναφέρουμε ότι λόγω των υποχρεώσεών του ως επικεφαλής του Ωδείου των Παρισίων, ο ίδιος κατάφερε να εργαστεί πάνω στο έργο σχεδόν αποκλειστικά κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, από το 1907 έως το 1912. Η όπερα τελικά πρωτοπαρουσιάστηκε την άνοιξη του 1913 (4/3/1913), στη Salle Garnier του Monte-Carlo. Παρενθετικά επισημαίνουμε ότι η Salle Garnier, το πανέμορφο και πολυτελές τούτο κτήριο, που εγκαινιάστηκε το 1879, αποτελεί πάντα την έδρα της Όπερας του Monte-Carlo, και σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Charles Garnier (1825-1898), που βεβαίως σχεδίασε και την Όπερα των Παρισίων (η τελευταία άνοιξε τις πύλες της στο κοινό, το 1875).
Οι λάτρεις του Fauré θα γνωρίζουν την ηχογράφηση αναφοράς της όπερας, με πρωταγωνίστρια την ανυπέρβλητη όσο και αξέχαστη Αμερικανίδα υψίφωνο Jessye Norman και μαέστρο τον Ελβετό Charles Dutoit, που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο και Ιούνιο του 1980, για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας Erato (Erato 2292-45405-2). Ο συντάκτης θυμάται την πρώτη ακρόαση αυτής της θεσπέσιας ανάγνωσης που κατά την παιδική του ηλικία τον έφερε κοντά στο αριστούργημα, μάλιστα μερικά χρόνια προτού εξερευνήσει την έντυπη παρτιτούρα (εκδόσεις, Heugel), μέρη της οποίας πάντα αναλύει με τους μαθητές του της σύνθεσης, ως πρότυπα φωνητικής και αρμονικής γραφής, ενορχήστρωσης αλλά και δραματικής πλοκής.
Ήταν εύστοχη, λοιπόν, η ιδέα να τιμηθεί με το εν λόγω έργο η μνήμη του Fauré, από τον θάνατο του οποίου φέτος, στις 4 Νοεμβρίου, συμπληρώνονται εκατό χρόνια (πέθανε ακριβώς την ίδια χρονιά με ακόμη δυο κορυφαίους ομοτέχνους του, τους Giacomo Puccini, 1858-1924, και Ferruccio Busoni, 1866-1924).
Για την αθηναϊκή πρώτη εκτέλεση της Πηνελόπης, με σκέψη συγκροτήθηκε μία ομάδα επωνύμων λυρικών τραγουδιστών, τους οποίους ίσως μόνο ένα διάσημο λυρικό θέατρο του εξωτερικού θα μπορούσε να συνδυάσει και να μετακαλέσει. Συνεπώς, η διανομή κρίθηκε πολυτελής. Αναλυτικότερα, τον ρόλο της Πηνελόπης κράτησε η Γαλλίδα υψίφωνος Catherine Hunold, που υπήρξε κάποτε μαθήτρια των αξέχαστων Mady Mesplé, Margaret Price και Christa Ludwig. Η ίδια έχει ήδη καταγράψει μία εντυπωσιακή σταδιοδρομία, εμφανιζόμενη σε μεγάλα λυρικά θέατρα του κόσμου, ερμηνεύοντας κυρίως ρόλους τους γαλλικού αλλά και του γερμανικού ρεπερτορίου (λ.χ. ρόλους σε όπερες των Richard Wagner, 1813-1883, και Richard Strauss, 1864-1949). Πρότεινε μια Πηνελόπη, επιβλητική, αποφασισμένη αλλά και γήινη. Η γεμάτη φωνή της, σαφώς βαγκνερικών αποχρώσεων, με στιβαρά κέντρα, κρίθηκε ιδανική για το μέρος, του οποίου τις φράσεις και λεπτομέρειες αντιμετώπισε με περίσσεια γνώση.
Δίπλα της, ως Οδυσσέας, ο νέος Γάλλος τενόρος Julien Henric, που ήδη έχει κερδίσει τις εντυπώσεις από εμφανίσεις του σε διάσημα λυρικά θέατρα όπως η Όπερα των Παρισίων και το Gran Teatre del Liceu της Βαρκελώνης, τραγούδησε με εσωτερικότητα και ευαισθησία τον ρόλο. Η εξίσου αναγνωρισμένη Γαλλίδα μεσόφωνος Anaïk Morel χάρισε μία συμπονετική Ευρύκλεια και μας άγγιξε από την αρχή μέχρι το τέλος· σημειώσαμε: προσεγμένο legato, πολύ καλός έλεγχος αναπνοής και βελούδινα φωνητικά κέντρα.
Ο Γάλλος βαρύτονος Jérôme Boutillier, ακόμη ένας λυρικός καλλιτέχνης με ζηλευτές διεθνείς εμφανίσεις, προσέγγισε τους ρόλους των Ευμαίου και Ευρυμάχου με τη εύηχη, βαθιά και εύπλαστη φωνή του, επιδεικνύοντας παράλληλα το σκηνικό του ταλέντο και βρίσκοντας ευκαιρίες για κίνηση· σε στιγμές, με ευστοχία και γούστο, μας έκανε να λησμονούμε ότι επρόκειτο για συναυλιακή ερμηνεία. Και όντως, πόσο θα θέλαμε να είχε ανέβει μία πλήρως σκηνοθετημένη παραγωγή και με αυτούς τους έξοχους τραγουδιστές!
Η διανομή συμπληρώθηκε με τους εξίσου θαυμαστούς και καλά προετοιμασμένους Βασίλη Καβάγια (Αντίνοος), Γιάννης Φίλιας (Λειώδης), Γιάννης Σελητσανιώτης (Κτήσιππος), Αντώνης Κορδοπάτης (Πείσανδρος), Χρυσάνθη Σπιτάδη (Κλεώνη), Έλενα Μαραγκού (Μελανθώ), Μαριλένα Στριφτόμπολα (Φυλώ), Διαμαντή Κριτσωτάκη (Άλκανδρος και Ευρυνώμη) και Άννυ Φασσέα (Λυδία και ένας Βοσκός).
Εξαιρετικής σημασίας συνεισφορά στην επιτυχία της ανάγνωσης υπήρξε η μουσική διεύθυνση του Γάλλου αρχιμουσικού Pierre Dumoussaud, ο οποίος κατά το σχετικά πρόσφατο παρελθόν έχει προσφέρει στο αθηναϊκό κοινό κι άλλες αξιομνημόνευτες βραδιές· βαθιά χαραγμένη στη μνήμη μας παραμένει η αποκαλυπτική ανάγνωση της όπερας Αδελφή Βεατρίκη (γαλλ. Soeur Béatrice) του Δημήτρη Μητρόπουλου, που διηύθυνε στον ίδιο χώρο, στις 14/10/2022, πάλι με την Hunold στον πρωταγωνιστικό ρόλο). Επιπλέον, προσθέτουμε εδώ, ότι ήδη κτίζει με συνέπεια μία δισκογραφία άξια πολλών επαίνων· αναφέρουμε ενδεικτικά τις υποδειγματικές ηχογραφήσεις των κωμικών λυρικών έργων των Jacques Offenbach (1819-1880), Le voyage dans la lune, και André Messager (1853-1929), Les P’tites Michu, που κυκλοφορούν από τη δισκογραφική Bru Zane, που με τη σειρά της ανήκει στο Palazettto Bru Zane, υπερδραστήριο και πολυσχιδές μουσικό κέντρο για την έρευνα και προώθηση της γαλλικής ρομαντικής μουσικής κληρονομιάς του 19ου αιώνα. Ακόμη, στον Dumoussaud οφείλεται η ονειρεμένη ηχογραφημένη ανάγνωση της όπερας Pelléas et Mélisande (ελλ. Πελλέας και Μελισάνθη) του Claude Debussy (1862-1918), που κυκλοφορεί από την εταιρεία Alpha.
Ο εν λόγω αρχιμουσικός κυριολεκτικά αγκάλιασε με ζέση και απολύτως ιδιωματικό τρόπο την παρτιτούρα της Πηνελόπης επιστρατεύοντας γνώση, προσοχή στη λεπτομέρεια, βαθύ συναίσθημα, τρυφερότητα και επιπλέον θαυμασμό και αγάπη για την αριστουργηματική γραφή της. Ευτύχησαν στα χέρια του, τόσο οι εσωστρεφείς, πιο προσωπικές στιγμές, όσο και οι μεγάλες. Επιπλέον, αναδείχθηκαν οι εκρηκτικές κλιμακώσεις (λ.χ. στο τέλος της δεύτερης πράξης, όπου ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται στους βοσκούς και η μουσική ξεχειλίζει από συγκίνηση, όπως και κατά το φινάλε της τρίτης πράξης), μα και εκείνες οι λεπτοδουλεμένες λεπτομέρειες της υπέροχης ενορχήστρωσης, με τις φίνες ισορροπίες ανάμεσα σε πνευστά και έγχορδα.
Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και τα μέλη της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων ήταν πάντα σε ετοιμότητα αποδίδοντας όσο καλύτερα μπορούσαν και υποστηρίζοντας εμπράκτως τις επιθυμίες του μαέστρου, σε ένα έργο όντως υψηλών μουσικών και τεχνικών απαιτήσεων, που απαιτεί πολλές ώρες δοκιμών. Μετά το πέρας της εκτέλεσης του έργου, ο μαέστρος, ανταποκρινόμενος στα ζωηρά χειροκροτήματα του ακροατηρίου, πρότεινε την επανάληψη των καταληκτικών σελίδων της τρίτης και τελευταίας πράξης.
Κλείνοντας, ευκταίο θα ήταν κατά το όχι πολύ μακρινό μέλλον και σίγουρα από μία διανομή αυτού του επιπέδου, να απολαμβάναμε το έργο σε ένα καλαίσθητο πλήρες ανέβασμα από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Σημειώνουμε ότι η τελευταία είχε προγραμματίσει παρουσίασή του το 2010, που, όμως, ουδέποτε υλοποιήθηκε. Μήπως, λοιπόν, μπορούμε ακόμη να προσβλέπουμε στην ένταξη της υπέροχης όσο και πάντα καρτερικής Πηνελόπης στο ρεπερτόριο του λυρικού μας θεάτρου; Η παρτιτούρα είναι ήδη μελετημένη από τον Γάλλο μαέστρο, που έχει κατά το παρελθόν συμπράξει με την ΕΛΣ, και από τους έξοχους τραγουδιστές…
