Το έτος 1979 ιδρύθηκε το Βρετανικού Κουαρτέτου Εγχόρδων Endellion (Endellion String Quartet), το οποίο μέσα στις δεκαετίες της ύπαρξης του έχει χαρίσει μεγάλες ερμηνείες αποσπώντας σημαντικά βραβεία και κερδίζοντα την διεθνή αναγνώριση  ένα από τα αρτιότερα κουαρτέτα εγχόρδων της εποχής.

Στις 23/5, στο Wigmore Hall του Λονδίνου, διάσημη αίθουσα  με μοναδικής ποιότητας ακουστική, στην οποίαν έχουμε ζήσει τόσες εκλεκτές συναυλίες μουσικής δωματίου και βραδιές Lied,  πρόσφερε ένα με σκέψη δομημένο και εκτελεσμένο πρόγραμμα, σχηματισμένο από έργα (κατά σειρά ακρόασης) των Joseph Haydn, Anton Webern, Wolfgang Amadeus Mozart και Johannes Brahms.

Αναλυτικότερα η συναυλία άνοιξε με το Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 42, Op. 54 αρ. 2, Hob.III:57, του Haydn, ένα από τα  θαυμαστά δημιουργήματα του κορυφαίου αυτού συνθέτη κουαρτέτων, που έθεσε νέα θεμέλια με τις συνθέσεις του (και ασφαλώς δεν αναφερόμαστε μόνο στη μουσική δωματίου), ανοίγοντας τον δρόμο για τους επόμενους συνθέτες. Δύσκολα (η λέξη αδύνατον, θα ταίριαζε ακόμα καλύτερα) φαντάζεται κανείς το έργο ενός Mozart ή ενός Ludwig van Beethoven χωρίς την δική του συμβολή. Η ιδιοφυής σκέψη του, πάντα τόσο φρέσκια και σπινθηροβόλα, η τολμηρότητα και η επινοητικότητα της γραφής του, παραμένουν αξεπέραστα στοιχεία, τα οποία επιβεβαιώνουν και θα επιβεβαιώνουν μέσα στους αιώνες, το λαμπρό του πνεύμα. Τυχεροί όσοι μελετούν σε βάθος ή ερμηνεύουν τις παρτιτούρες του. Διόλου τυχαίο το γεγονός, ότι στην εποχή του ήταν ο διασημότερος και πλέον υμνημένος μουσουργός.

Τα μέλη του Endellion Quartet βούτηξαν με φανερή προθυμία και οίστρο στα βαθιά νερά της πολύπλοκης σύλληψης του Haydn. Θα αναφέρουμε εδώ ότι ο Hans Keller, αυτός ο  σπάνιος διανοητής, στοχαστής και αναλυτής της μουσικής, για να αναφέρει κανείς μόνο δύο από τις πολλές του ιδιότητες, με ενθουσιασμό και βαθύτατη γνώση υπογραμμίζει τις προφητικές καινοτομίες του Κουαρτέτου Op. 54 αρ. 2, στο βιβλίο του “The Great Haydn Quartets: Their Inerpretations” (New York: George Braziller, 1986).

Σχετικά με την ερμηνεία που λάβαμε, η ορμητική αισιοδοξία του πρώτου μέρους (Vicace) βρήκε τους μουσικούς σε μεγάλη ετοιμότητα. Η δεξιοτεχνική ένταση και η εξαίρετη ρητορική ισχύ της γραφής, όπως και ο πλούσιος διάλογος μεταξύ των οργάνων, κυριολεκτικά ευτύχησαν στα χέρια τους. Στο δεύτερο μέρος (Adagio) πέτυχαν να αναδείξουν την μελαγχολική ηρεμία της μουσικής. Ο Haydn ήταν ένας από τους πιο αισιόδοξους συνθέτες και η σκέψη του ανθίζει μέσα στο φως της χαράς, εντούτοις, όταν επιλέγει να εκφράσει και να μοιραστεί με τον ακροατή του αισθήματα θλίψης, το κάνει με σπαρακτικό τρόπο. Το μέρος αυτό ανήκει σε εκείνα κατά τα οποία μάς επιτρέπει να αισθανθούμε ένα δάκρυ του να κυλά από το μάγουλό του. Όχι για πολύ, όμως. Στο Menuetto (Allegretto), που ακολουθεί, είναι σαν να μας πείθει λέγοντάς μας, ότι όλα θα πάνε καλά. Το Endellion απέδωσε με σωστούς τονισμούς τα τόσο καλά λαξευμένα χορευτικά ρυθμικομελωδικά σχήματα. Κατά την διάρκεια του Τrio, όπου ο Haydn, επιστρέφει στο μελαγχολικό του ύφος, τα μέλη του Endellion, χρωμάτισαν με προσοχή την αλλαγή του ύφους. Κατά την ακρόαση αυτού του μέρους, η σκέψη μας γύρισε για λίγο στην πατρίδα μας και στα τόσο επιτυχημένα στο συνδυασμό ρυθμικών στοιχείων, μελωδίας και ιδιωματικού χαρακτήρα, Μενουέτα, που (ανάμεσα σε άλλους χορούς και πολλά άλλα έργα) έχει συνθέσει ο όντως πολύτιμος νέος  Έλληνας συνθέτης Κωνσταντίνος Παπαζαφειρόπουλος, υιοθετώντας, ασπαζόμενος και αξιοποιώντας με έξοχη άνεση την ίδια ακριβώς γλώσσα της εποχής του Haydn και του Mozart, αλλά με εντελώς πρωτότυπο και προσωπικό τρόπο: έχοντας μελετήσει καλά και εμβαθύνει στο έργο των προαναφερθέντων επιφανών ανδρών της κλασικής περιόδου της μουσικής ιστορίας, και μάλιστα με τρόπο που μόνο ένα πνεύμα της δικής του εμβέλειας και αισθητικής αντίληψης μπορεί να θέσει σε λειτουργία, εργάζεται ακατάπαυστα, με συνέπεια και συγκέντρωση, ολοκληρώνοντας τα δικά του διαμάντια, το ένα μετά το άλλο (ναι, ναι, όλα αυτά συμβαίνουν στην σύγχρονη Ελλάδα…).

Επιστρέφοντας  στη βραδιά του Wigmore, αναφέρουμε ότι το τέταρτο και τελευταίο μέρος του χαϋντενικού κουαρτέτου (Adagio-Presto-Adagio), του οποίου η ανάπτυξη και οι μεταμορφώσεις του θεματικού υλικού κινούν το ενδιαφέρον και συναρπάζουν με την πρωτοτυπία τους, υπογραμμίστηκαν με προσοχή και έμπειρη γνώση από το Endellion Quartet.

Στη συνέχεια, εισερχόμενοι σε ένα εντελώς διαφορετικό σύμπαν, το οποίο εντούτοις, εν πολλοίς αποτελεί φυσική συνέχεια και εξέλιξη του προηγούμενου, ακούσαμε το έργο Πέντε Μέρη (Fünf Sätze) Op. 5, του Webern, ολοκληρωμένο το 1909 από έναν συνθέτη που, βεβαίως, υπήρξε εμβληματικό μέλος της λεγόμενης, Δεύτερης Σχολής της Βιέννης. Πρόκειται για ένα από τα κεφαλαιώδους σημασίας  έργα της μουσικής φιλολογίας του εικοστού αιώνα, για πολλούς λόγους, αλλά κυρίως για την πυκνότητα της δομής και για την λακωνική ανάπτυξη των μερών του, στοιχεία που, εξάλλου, χαρακτηρίζουν την πλειοψηφία των έργων του εν λόγω μουσουργού.  Τα μέλη του Endellion προσέγγισαν την μουσική με την πρέπουσα συγκέντρωση και με ιδιαίτερο έλεγχο του ήχου, των αυξομειώσεων της δυναμικής, του ρυθμού (λ.χ. τρίτο μέρος, Sehr bewegt) και εκμαιεύοντας εκλεπτυσμένα ηχοχρώματα από τα όργανά τους (λ.χ. πέμπτο μέρος, In zarter Bewegung). Η σοφά σχεδιασμένη στρουκτούρα του κάθε μέρους, τόσο αντιθετικού σε διάθεση και στόχους, συγκριτικά με τα υπόλοιπα, φωτιζόταν πάντα εύστοχα και ουσιαστικά.

Το πρώτο μέρος της συναυλίας, ολοκληρώθηκε, με το Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 21, KV575, πρώτο από τα τρία Κουαρτέτα του επονομαζόμενου κύκλου   των Πρωσικών Κουαρτέτων, που ο Wolfgang Amadeus Mozart αφιέρωσε στον φιλόμουσο και ερασιτέχνη βιολοντσελίστα Βασιλέα της Πρωσίας Φρειδερίκο Γουλιέλμο Β΄ και συνέθεσε μεταξύ των ετών 1789 και 1790 . Το Κουαρτέτο Endellion για άλλη μια φορά μας επέτρεψε να θαυμάσουμε τις πλούσιες αρετές του παιξίματός του, δείχνοντας μια εξαιρετική οικειότητα με την μουσική γλώσσα του συνθέτη, ο οποίος στο έργο αυτό, όσων αφορά στην δομή και στην ανάπτυξη των ιδεών του έχει επηρεαστεί από τον φίλο, Μέντορα και θαυμαστή του, Haydn. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι συνδυάσθηκε με ένα άλλο μεγάλο έργο για την ίδια formation οργάνων του Haydn, που ακούστηκε στην αρχή της συναυλίας. Ο λυρισμός της θείας μοτσάρτιας έμπνευσης (πρώτο μέρος, Allegretto, και δεύτερο μέρος, Andante), η συγκινητική ροηκότητα του μουσικού υλικού και η μελωδικότητα της παρτιτούρας, ήρθαν στην επιφάνεια με προσοχή και αμεσότητα χάρη στο βρετανικό κουαρτέτο. Το καταληκτικό μέρος του έργου, Allegretto, χρωματίστηκε με την κατάλληλη αισιόδοξη διάθεση και τόσο εκλεπτυσμένο παιχνιδιάρικο χιούμορ (η επιρροή του Haydn, ολοφάνερη και εδώ) από τους μουσικούς. Η τονικότητα της ρε μείζονος πραγματικά έλαμψε στα χέρια τους.

Το δεύτερο μέρος κατέλαβε ένα ακόμα διάσημο έργο μουσικής δωματίου, ενός μέγα συνθέτη για τον οποίον η Βιέννη, όπως στην περίπτωση των τριών προαναφερθέντων ομοτέχνων του, έπαιξε σημαντικό ρόλο. Ο λόγος για το Κουαρτέτο Op. 51 αρ. 2 , του Johannes Brahms, που είδε το φως στη Βαυαρία κατά τους θερινούς μήνες του 1873, όπως εξάλλου και το προηγούμενο κουαρτέτο του (Op. 51 αρ. 1). Η ερμηνεία που λάβαμε κινήθηκε στο ίδια υψηλό ερμηνευτικό επίπεδο των προηγούμενων. Η ώριμη λυρική έκφραση του έργου αυτού και η φθινοπωρινή μελαγχολία (δεσπόζει η τονικότητα της λα ελάσσονος),  τόσο οικεία στην εργογραφία του συνθέτη, που σε στιγμές γίνεται εξαιρετικά  ανήσυχη (λ.χ. δεύτερο μέρος, Andante moderato) και ασυγκράτητα δραματική (λ.χ. τέταρτο μέρος, Finale. Allegro non assai), εξερευνήθηκαν καλά από το Endellion.  Η εκτενής ανάπτυξη του πρώτου μέρους (Allegro non troppo) όπως και οι ιδιάζουσες μοτιβικές αναπτύξεις όλων των μερών φωτίστηκαν με επιτυχία από τους τέσσερις μουσικούς. Ο τόσο καλά «δεμένος» ήχος τους, γεμάτος και όλο έκφραση, και το άψογα ελεγχόμενο και συντονισμένο vibrato, προσέδιδε στην παρτιτούρα του Brahms έναν πραγματικά ορχηστρικό χαρακτήρα. Επιπλέον, η καθαρότητα των μελωδικών γραμμών, αλλά και η σαφήνεια στην διατύπωση της αντιστικτικής γραφής, ήταν στοιχεία άξια επαίνων. Ολοκληρώνοντας, ο βαθύς συναισθηματικός κόσμος του συνθέτη, προβλήθηκε με εκφραστική γενναιοδωρία από αυτό το άξιο σύνολο.