«…Και πιστεύω ότι έχω αισθανθεί την Συμφωνία σας. Ένιωσα τον αγώνα για τις ψευδαισθήσεις. Ένιωσα τον πόνο του απογοητευμένου ανθρώπου. Είδα τις κακές και τις καλές δυνάμεις να παλεύουν μεταξύ τους. Είδα έναν άνθρωπο μέσα σε βασανισμένη διέγερση, να στρέφεται προς την εσωτερική αρμονία. Αντιλήφθηκα έναν άνθρωπο, ένα δράμα, την αλήθεια, την πιο αμείλικτη αλήθεια!» έγραφε ο Arnold Schönberg (1874-1951) σε μία εξόχως de profundis εξομολογητική επιστολή του προς τον Gustav Mahler (1860-1911), στις 12 Δεκεμβρίου του 1904, λίγο μετά από την ακρόαση της γενικής δοκιμής της Συμφωνίας αρ. 3 του τελευταίου.
Η Τρίτη του Mahler, γιγάντια τόσο σε νοήματα όσο και σε διάρκεια (διαρκεί περίπου μία ώρα και σαράντα λεπτά) είναι ένα από αυτά τα αποκαλυπτικά έργα που από την πρώτη μέχρι την τελευταία νότα αναστατώνουν τον ακροατή με την αγωνιώδη όσο και τα ταραχώδη διάθεσή τους.
Θυμίζουμε ότι ο δικός μας αρχιμουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960), ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές και ερμηνευτές της μουσικής του Mahler, κατέρρευσε στο podium, κατά τη διάρκεια πρωινής δοκιμής ακριβώς του πρώτου μέρους της ίδιας συμφωνίας, στη Σκάλα του Μιλάνου (Teatro alla Scala), στις 2 Νοεμβρίου 1960, κατά τη δύση του έτους της επετείου των εκατό ετών από τη γέννηση του συνθέτη. Άφησε την τελευταία του πνοή λίγα λεπτά μετά από την πτώση του. Η ορχήστρα του διάσημου λυρικού θεάτρου, για καιρό δεν επιθυμούσε να ξαναπαρουσιάσει το έργο.
Ο Mahler ήταν τριάντα έξι ετών όταν ολοκλήρωσε την Τρίτη του συμφωνία. Το ημερολόγιο έδειχνε 1896 και ο ίδιος σταδιοδρομούσε ως αρχιμουσικός στο Αμβούργο. Κατά τους θερινούς μήνες που ήταν η περίοδος των διακοπών του από την διεύθυνση (ας μην λησμονούμε ότι ήταν ένας από τους διασημότερους αρχιμουσικούς της εποχής του), βρισκόταν σκυμμένος πάνω από τα πεντάγραμμα συνθέτοντας με πυρετώδεις ρυθμούς. Η Συμφωνία γράφτηκε μέσα σε ενάμιση χρόνο, Ιούνιος 1895-Νοέμβριος 1896, ενώ ακούστηκε για πρώτη φορά στο Krefeld το 1902 (9/6/1902). Η πρεμιέρα είχε θριαμβευτική επιτυχία και στο τέλος της συναυλίας τα χειροκροτήματα κράτησαν περίπου δεκαπέντε λεπτά.
Η Τρίτη είναι γεμάτη από μεταφυσικά ερωτήματα, αγωνιώδη υπαρξιακά ξεσπάσματα και σελίδες όπου η λατρεία του συνθέτη για την Φύση αναδύεται μεγαλειωδώς. Εξάλλου, για τον ίδιον, το μουσικό περιεχόμενο κάθε έργου ήταν στην ουσία του πνευματικό και μεταφυσικό.
Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ) εδώ και μερικά χρόνια εξερευνά και παρουσιάζει πλήρες το συμφωνικό έργο του μουσουργού σε έναν Κύκλο Mahler (πρώτη συναυλία του κύκλου, 20/11/2015), ο οποίος σύντομα (8/5) φθάνει στο τέλος του και μέχρι στιγμής έχει υπάρξει επιτυχής, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του αθηναϊκού κοινού. Κατά την πρόσφατη συναυλία, που εντάχθηκε στον προαναφερθέντα κύκλο και που ακούστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης) στις 10/1, η ορχήστρα προσκάλεσε τον Σλοβένο αρχιμουσικό Uroš Lajovic για να διευθύνει την εν λόγω Τρίτη Συμφωνία.
Ο Lajovic στο παρελθόν έχει σημειώσει αξιόλογες συμπράξεις με την ΚΟΑ και η επιστροφή του στο τιμόνι της κάθε φορά φέρνει νέους αξιοσημείωτους μουσικούς καρπούς.
Η ορχήστρα μας πάντα επιστρέφει στο ερμηνευτικά εύφορο μαλεριανό σύμπαν με ενθουσιασμό και ανανεωμένη διάθεση. Η ερμηνεία που υποστήριξε, υπό την γεμάτη βεβαιότητα διεύθυνση του Lajovic, χαρακτηρίστηκε από επιβλητικά μεγαλειώδη εκφραστική ένταση (πρώτο μέρος, Kräftig. Entschieden), εκλεπτυσμένους σχηματισμούς φράσεων (δεύτερο μέρος, Tempo di Menuetto), ζωηρή παιχνιδιάρικη διάθεση (τρίτο μέρος, Comodo, Scherzando, Ohne Hast, και πέμπτο μέρος, Lustig im Tempo und keck im Ausdruck) και βαθύτατα βιωμένο λυρισμό στις αργές κινήσεις (τέταρτο μέρος, Sehr langsam-Misterioso, και έκτο μέρος, Langsam-Ruhevoll-Empfunden). Θα θέλαμε, ίσως, τους σαρκαστικούς τονισμούς του τρίτου μέρους (Comodo, Scherzando, Ohne Hast) κάπως πιο εμφατικούς και με περισσότερο νόημα.
Ο Mahler, όπως προαναφέρθηκε, υπήρξε σπουδαίος αρχιμουσικός, με αποτέλεσμα ο τρόπος που γράφει για την ορχήστρα, μέσα από την σαφήνειά του να διευκολύνει σε πρακτική βάση τους μουσικούς που καλούνται να εκτελέσουν τις παρτιτούρες του. Μελετώντας τα έργα του παρατηρεί κανείς πόσο υποδειγματικά σοφός είναι ο τρόπος που ενορχηστρώνει (πραγματικό μάθημα για κάθε σπουδαστή σύνθεσης ή μελετητή της μουσικής του).
Οι γυναικείες φωνές της Χορωδίας της Ε.Ρ.Τ. και της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων, όπως και η Παιδική και Νεανική Χορωδία Rosarte, απέδωσαν με συνέπεια και ακρίβεια κατά το πέμπτο μέρος (Lustig im Tempo und keck in Ausdruck). Ιδιαιτέρως καλές εντυπώσεις άφησε η Φινλανδή μεσόφωνος Lilli Paasikivi, τακτική συνεργάτις σημαντικών σύγχρονων αρχιμουσικών και πιστή ερμηνεύτρια της φωνητικής μουσικής του Mahler, η οποία κατά την αθηναϊκή της εμφάνιση, με την πλούσιων αποχρώσεων φωνή της άρθρωσε με υπέροχο αίσθημα το κείμενο του τέταρτου μέρους (σε κείμενο του Friedrich Nietzsche, Also sparch Zarathustra) και του πέμπτου μέρους (σε κείμενο από τη συλλογή των παλαιών γερμανικών τραγουδιών, Des Knaben Wunderhorn) μπολιάζοντας κάθε φράση με συγκινητικό αίσθημα και ψυχή. Η συμμετοχή της σε αυτή την εκτέλεση της Τρίτης υπήρξε δίχως άλλο πολυτελής όσο και πολύτιμη. Η ίδια, κατά το εκτενές καταληκτικό έκτο μέρος, Langsam-Ruhevoll, Empfunden, στο οποίο βεβαίως δεν συμμετέχει, καθισμένη κοντά στον μαέστρο, έδειχνε συνεπαρμένη από την υπερκόσμια ομορφιά της μουσικής, που ερμηνεύτηκε με πιστότητα από τους μουσικούς (ξεχώρισε ο γεμάτος ήχος των εγχόρδων) της ΚΟΑ.
