τοῦ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΕΩΤΣΑΚΟΥ.
Τριακοστό 2013.
ΣΑΡΑΝΤΑ ΣΥΝΑΠΤΑ ΕΤΗ κύλησαν ἀπὸ τὸ πρῶτο (35 μέρες: Σεπτέμβριος 5 Ὀκτωβρίου 1963) δύο μεγάλων μου ταξειδιῶν στὴν Ἰαπωνία, προσκεκλημένος, τότε, τοῦ ἰαπωνικοῦ ὑποουργείου Ἐξωτερικῶν (Gaimushô). Τό 1963 λοιπὸν πρωτάκουσα, τὀ ἰαπωνικὸ «στοματόργανο» (αὐτολεξεὶ ὁ γερμανικὸς ὅρος Mundorgel) shô, στὴν μηνιαία θαρρῶ, συναυλία τῆς παραδοσιακῆς ὀρχήστρας μουσικῆς τῆς Αὐτοκρατορικῆς Αὐλῆς Gagaku, ὅπου ἡ πρόσβαση ἦταν δυσκολότατη. Tὸ shô, (θὰ μᾶς ἀπασχολήσει διεξοδικά), ἀποτελεῖ τὴν ψυχὴ τοῦ κατὰ τὰ 2/3 ἰαπωνικοῦ τρίο Shônorities (ἰαπωναγγλικὸ λογοπαίγνιο μὲ τὴ λέξη sοnorities = ἠχητικότητες) ποὺ μὲ τὸν τίτλο «Ἀέναος Κύκλος» ἀπογείωσε τὴν κατάμεστη μικροσκοπικὴν αἴθουσα τοῦ ᾨδείου Φίλιππος Νάκας ποὺ τὸ ἀποθέωσε. Τὸ τρίο ἀποτελοῦν ἡ ἔξοχη ἑρμηνεύτρισ shô Naomi Sato, ἡ συναρπαστικὴ βοκαλίστα Shie Shoji, ποὺ συνειρμικὰ ἀνέπεψε στὴν τρισμέγιστη Κάθυ Μπερμπεριάν (Ἀθήνα, ξενοδοχεῖο Χίλτον, 12.1968) καὶ ὁ ἐκ Θεσσαλονίκης διεθνῶς σταδιοδρομῶν μὲ ἐπίκεντρα Ἀγγλία και, φυσικά, Ἰαπωνία, βιολιστὴς Στέλιος Χατζηϊωσηφίδης, ἀνεπίληπτης τονικῆς ἀκριβείας συγκερασμός ἠχητικοῦ πλούτου, ἐκφραστικῆς ἁβρότητος καὶ μουσικότητος. Διοργανωτὴς τῆς ἐκδηλώσεως ὁ ἐγκατεστημένος ἐν Ἰαπωνίᾳ ἐνδιαφέρων Ἕλληνας συνθέτης Βασίλης Ἀθανασιάδης (γ. 1970). Ὑποστηρικτὴς ἡ ὀμάδα «Κάθε Σάββατο στὴν Ἀθήνα». Χορηγοί τὸ ἐν Ἀγγλίᾳ (ἰαπωνικὸ προφανῶς) Ἵδρυμα Sasakawa καὶ ἡ Ἰαπωνικὴ Ἑταιρεία Προωθήσεως Ἐπιστήμης (ἱδρ. 1932). Οὐδὲ ἴχνος ἀναθυμιάσεων ἑλληνικῶν μουσικῶν «κατεστημένων»..
Περνοῦμε στὸ shô: μικρὸ πνευστὸ γνωστὸ μὲ τὴν ἴδια περίπου μορφή καὶ στὴν Κίνα, ὡς sheng. Πρέπει νὰ ἀνάγεται στὶς περιόδους Τ᾽ὰνγκ (618-907) τῆς κινεζικῆς καὶ Χεϊὰν (794-1185) τῆς ἰαπωνικῆς ἱστορίας. Ὕψους 30 ἑκ. περίπου, ἀποτελεῖται ἀπὸ σειρὰ ἀνισομήκων καλαμένιων αὐλῶν μὲ ἐλεύθερα παλλόμενες γλωσσίδες (ἀγγλ. freereed) τοποθετημένων κυκλικὰ καὶ κάθετα πάνω σὲ ἡμισφαίριο μὲ τὸ ἐπιστόμιο. Μὲ τὴν ὀνομασία khene, καὶ διαφορετικὴ ἐμφάνιση (τὰ καλάμια-αὐλοὶ εἶναι τοποθετημένα σὲ δύο παράλληλες εὐθεῖες, τὸ ὕψος εἶναι ὑπερδιπλάσιο καὶ τὸ ἐπιστόμιο βρίσκεται λίγο πιὸ κάτω ἀπὸ τὴ μέση τῶν αὐλῶν) εἶναι ἐπίσης γνωστὸ στὸ Σιὰμ καὶ στὸ Λάος. Στὴν Ἰαπωνία, κινεῖται μόνον σὲ ψηλὲς περιοχὲς, παράγοντας κυρίως «διάφωνες» γιὰ δυτικὰ αὐτιὰ συνηχήσεις ἐπὶ τὸ πολὺ ἰσοκρατηματικοῦ χαρακτῆρος, δίνοντας στὴ βραδύρρευστη, τελετουργικότατη μουσικὴ Gagaku ὑπερκόσκμιο χαρακτῆρα: μοῦ ἄφηνε τὴν ἐντύπωση τοῦ βραδύτατου (γιὰ τὸν ἄνθρωπο, φυσικά) ρυθμοῦ τῆς κινήσεως τῶν ἄστρων στὸ στερέωμα! Shô, sheng καὶ khene εἶναι ἀποδεκτὰ ἀπὸ τὴν ὀργανολογία ὡς πρόδρομοι τοῦ ἀκκορντεόν, ἐπίσης μὲ ἐλεύθερα παλλόμενες γλωσσίδες. Ὡς τὸ 1963 ποὺ τὸ πρωτάκουσα, τὸ shô δὲν ἐγκατέλειπε τὴν περίβολο τῶν αὐτοκρατορικῶν ἀνακτόρων. Ὅπως ἀπεκάλυψε ἡ Κα Sato, ἡ βεβήλωσή του ὀφείλεται στὸν κατὰ τὴν ἰδίαν αὐτοῦ ὁμολογία («ἴσως νὰ μὴν εἶχα κἂν μουσικὸ ταλέντο»), ποὺ φυσικὰ προσυπογράφω, ἀτάλαντου ἀκόμη καὶ ὡς κλόουν τῆς πρωτοπορείας, Τζὼν Καίητζ (John Cage, 1912-1992), ὁμοφυλοφιλικὸ σύντροφο τοῦ ὁμοίως ἀτάλαντου χορογράφου Μέρς Κάννινγκαμ (Merce Cunningham, 1919-2009): τοὺς ἔσμιξε ὄχι ἡ ψυχοσεξουαλικὴ προτίμηση (ἀδιαπραγματεύτως σεβαστή) ἀλλ᾽ ἡ ἀταλαντωσύνη… Πρὶν σχολιάσουμε ἕνα-ἕνα τοὺς 11 καταχειροκροτηθέντες «ἀριθμοὺς» προγράμματος (ὑπάρχουν εὐτυχῶς ἀκόμη γηγενεῖς φιλόμουσοι πλὴν τῶν Φεστιβάλογλου καὶ Μεγαρομανῶν..) κατακεραυνώνουμε α) τὸ φωτιστὴ ποὺ βύθισε τὴν αἴθουσα στὸ ἔρεβος καὶ β) τὸν πληκτρολογήσαντα σὲ μικροσκοπικὰ στοιχεῖα (Helvetica τῶν 12;) τὸ πρόγραμμα μὲ κείμενα ποὺ χρειαζόταν νὰ παρακολουθοῦμε ἀδιαλείπτως κατὰ τὴν ἐκδήλωση!
1) Banshiki chô no choshi. (Choshi=ἕνας τῶν ἑπτὰ «τρόπων» τῆς μουσικῆς Gagaku). Διάφωνη, τελετουργικὴ ἠχητικὴ ἡλιαχτίδα ἀπόκοσμου φωτὸς στὶς ψηλότερες περιοχὲς τοῦ shô.
2) ΑΠΟΣΙΩΠΟΥΜΕΝΟΥ ΣΥΝΘΕΤΟΥ: «Tsuki no miya» (ἰαπ.= Τραγοῦδι τῆς Σελήνης) πάνω σὲ ἕνα πεντάστιχο (ἰαπ. tanka) το καλόγερου ποιητοῦ Saigyô Hôshi (γ. 1118 – θ. 23.3.1190), γιὰ φωνὴ καὶ βιολὶ «πιτσικάτο». Ὡραιότατο ἀλλά…τίνος;
3) ΙΤΣΙΓΙΑΝΑΓΚΙ, ΤΟΣΙΙ (Ichiyanagi, Toshii, γ. Κόμπε, 4.2. 1933), χαρισματικὸς ἰάπων συνθέτης τοῦ 20οῦ αἰ., μαθητὴς (;!!!) μεταξὺ ἄλλων καὶ τοῦ ἐξωλέστατου Καίητζ, σύζυγος (1956-63) τῆς πασίγνωστης Γιόκο Ὄνο: «Μεταμόρφωση τῆς Σελήνης» (1988) γιὰ shô καὶ βιολί (1988). Ἐξοχος ὑμέναιος δύο διαφορετικῶν ἠχοχρωμάτων, ἀλαργινὲς πεντανοτικὲς νύξεις μόνον, μιὰ κατιοῦσα «κλίμακα κατὰ τόνους»(;). Τὸ β΄ τμῆμα παιχνίδι μεταξὺ ὑψηλοτέρων καὶ βαθυτέρων περιοχῶν. Ἀδάμας!
4) ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ (γ. 1970): Δύο Χάϊκου γιὰ γυναικεία φωνὴ καὶ shô, σὲ ποίηση Matsuo Bashô καὶ Κοbayashi Issa.
Ἱστορικὰ ὁ δεύτερος Ἕλληνας ποὺ μελοποίησε στὸ ἰαπωνικὸ πρωτότυπο Bashô καὶ Issa. Τοῦ πρώτου «πάντοτε λησμονῶ τὸ ὄνομα», ὅπως θὰ ἔγραφε ὁ μέγας Κωστῆς Παλαμᾶς. Ὡραία, ἀτμοσφαιρικὴ σύνθεση, τὸ δεύτερο μὲ ἕνα τετράκις ἀπαναλαμβανόμενο μοτίβο τριῶν ἀνιόντων διαστημάτων (δύο 2ης μικρῆς καὶ ἕνα μεγάλης), κατιὸν 3ης μεγάλης καὶ ἀνιὸν 5ης καθαρῆς. Εὐλαβικὴ προσέγγιση μεγάλης ποιήσεως.
5) ΜΑΪ ΚΑΪΓΙΑΟΥ (προφανῶς Κινέζα, γ. ; ἀδύνατον νὰ τὰ βγάλεις πέρα στὸ Διαδίκτυο, μὲ τὰ ἀναθεματισμένα 409 ἐν ὅλῳ τρίφθογγα ἠχήματα ποὺ ἀποτελοῦν τὴν κινεζικὴ γλῶσσα) : «Ἡ κόρη τοῦ ἀηδονιοῦ» (τρίπτυχο γιὰ shô, φωνὴ καὶ βιολὶ), χρονολογία ἄγνωστη, κείμενο τῆς συνθετρίας καί τῆς Ρόζαλιντ Χάσκεττ, ἐπίσης διαδικτυακῶς ἀφανοῦς. Θαυμάσια φωνητικὴ γραμμὴ σὲ ἐξωτικὸ συνδυασμὸ ρετσιτατίβο καὶ ἀριόζο, διακριτικὴ ἀλλὰ διαβρωτικὴ δραματουργία, λ.χ. τὸ ἐπεισόδιο μὲ φωνὴ, βιολί (διαστήματα 4ης καὶ 5ης σὲ πιτσικάτο) καὶ shô. Ἄξιζε σίγουρα νὰ μάθουμε περισσότερο γιὰ τὴ συνθέτρια!
6) ΙΤΣΙΓΙΑΝΑΓΚΙ, ΤΟΣΙΙ: «Φωνητικὲς προοπτικές» [ἀγγλ. Voice Perspectives], γιὰ γυναικεία φωνὴ καὶ shô. ῾Η λεπτομερὴς ἐργογραφία του στὴ Βικιπαίδεια, τὸ ἀποσιωπᾶ: σταματᾶ στὸ ἔτος 2008. Μεταγενέστερο; Ἀριστούργημα πρωτοτύπως ἰαπωνίζουσας φωνητικῆς γραφῆς (εὑρηματικότατα στακκάτι σὰ λόξυγγας ) ἐναλλασσομένης μὲ πρόζα,.
7) ΦΙΝΙΣΣΥ, ΜΑΪΚΛ [Finnissy, Michael, γ. 1946], Ἄγγλος, χριστιανικότατος, πολυγραφότατος (σωστὴ συνθετικὴ διάρροια). Τὸ ἔργο «Videtis enim interiorem» (λατ. Γιατί βλέπεις τὴν ἐσώτερη [δύναμη τοῦ Πατρός]), γιὰ γυναικεία φωνὴ καὶ βιολί, σὲ κείμενο τῆς γερμανίδας Ἁγίας Hildegard von Bingen (1098-1179), βοήθειά μας, ποὺ τὸ ὄνομά της φέρει καὶ κάποια συνταγή… ψωμιοῦ, ὑπῆρξε ἀνιαρὸ γρηγοριανίζον ἀνεβοκατέβασμα σὲ μεγάλη ἔκταση. Μοῦ θύμισε… Ἰζνογκούντ ὅπου ὁ σουλτάνος Πουλμανκάρ, συνομιλεῖ μὲ τὸν ἀγαθὸ Χαλίφη, περὶ ἀγγλικῆς κουζίνας: «Ναὶ, μ` ἔπεισε κάποτε νὰ δοκιμάσω ὁ Ἄγγλος ἐκπαιδευτὴς τοῦ στρατοῦ μου: κατόπιν αὐτοῦ διέταξα καὶ τὸν παλούκωσαν…»
8) ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ: Δύο Χάϊκου γιὰ βιολὶ καὸ shô, σὲ ποίηση Bashô καὶ Issa. Β΄ ἐκδοχή τοῦ ἀρ. 4.
9) ΑΠΟΣΙΩΠΟΥΜΕΝΟΥ ΣΥΝΘΕΤΟΥ καὶ ἑρμηνευτῶν: «Ἀνθισμένη Κερασιά» πάνω σὲ ἀριστουργηματικὸ 5στιχο (τάνκα) τοῦ Ki no (ὄχι…Κino!) Tomonori (περ. 850 – περ. 904) μεγάλου ποιητοῦ τῆς πρώϊμης περιόδου Χεϊάν: Ὄμορφη ἀνοιξιάτικη μέρα μετὰ ἀπὸ μακρὺ χειμώνα. Γιατὶ οἱ ἀνθοὶ τῆς κερασιᾶς βιάζονται νὰ πέσουν τόσο;
10) ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ: «Ko-uta» (2006· ἰαπωνικὰ = μικρὰ τραγούδια), γιὰ γυναικεία φωνὴ, βιολὶ καὶ shô, ἐκτενὲς σκηνικὸ δρώμενο μὲ στοιχεῖα παντομίμας, σὲ κείμενα ἀποσιωπουμένων ποιητῶν ποὺ μετάφρασή τους παρέθετε τὸ πρόγραμμα. Ἦταν ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἀξιολόγηση τοῦ ἔργου. Πῶς νὰ διαβαστοῦν μὲς στὰ ἐρέβη;
11) ΧΟΣΟΚΑΒΑ ΤΟΣΙΟ [Hosokawa, Toshio, γ. 1955): «Ἀνθισμένη Κερασιά γιὰ τὸν Ὄττο Τόμεκ», σόλο shô, ἀφιέρωμα σὲ γερμανὸ ραδιοφωνικὸ μεγαλοπαράγοντα. Ἔξοχη κατακλεῖδα τῆς βραδιᾶς ἀξιοποιήσασα στὸ ἔπακρο τὶς περιορισμένες δυνατότητες τοῦ ὀργάνου, ποὺ ἔβγαλε ἀκόμη καὶ «τιτιβίσματα» πουλιῶν. (Ὠδεῖο «Φίλιππος Νάκας», 9.11.2013).
――――――――――――
